A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

1.1.  Asosiy  ijtim oiy-siyosiy  voqealar
O 'z b e k i s t o n  
h u d u d i  ham   E ro n ,  H in d isto n ,  M e so p o ta m iy a , 
Y unoniston, 
Rim,  Misr va Xitoy singari  mamlakatlar kabi  ilk  madaniyat 
o 'c h o q la rid a n  
hisoblanadi.  Lekin,  uning  qadimiy  madaniyati  haqida 
m a’lu m o tlar 
juda kam saqlanib qolgan.  Biz yurtimizning faqat  miloddan 
aw algi VI  asrlardan 
keyingi ijtimoiy-siyosiy hayoti haqida ma’lum darajada 
yozm a 
ma’lumotlarga  egamiz.
Eron,  Hindiston va ayniqsa, qadimgi Yunoniston va  Rim  manbalarida 
saqlangan  m a’lu m otlarg a  q a ra g a n d a   q adim   za m o n lard a   hozirgi 
O'zbekiston hududida istiqomat qilgan sak,  massaget  va boshqa qabilalar 
urug'chilik  tuzum ini  boshdan  kechirganlar,  chorvachilik,  qism an 
dehqonchilik  hamda  hunarmandchilik  bilan  shug'ullanganlar.
Miloddan  awalgi  VI  asrda  yurtimiz  Ahamoniylar  davlati  (miloddan 
awalgi  550-330-yillar)  asoratiga  tushib  qoldi.  Ana  shu  davrda  bu  yerda 
istiqomat  qilgan  xalqlar  hayotida  muhim  ijtimoiy-siyosiy  o'zgarishlar 
sodir  bo'ldi.  Urug'  jamoalari  orasida  tabaqalanish  boshlandi:  yangidan 
paydo  bo'lgan  urug'  aslzodalari  serunum  yerlami  egallab  oldilar,  qul 
mehnatidan  foydalanish  hamda  erkin jam oa  a ’zolariga  zulm  qilish  yo'li 
bilan boyib bordilar. Shu tariqa jamiyatning tabaqalanish jarayoni  kuchaydi 
Va  Quldorlik jamiyati  paydo  bo'ldi.
Bu  davrning  o'ziga  xos  xususiyatlaridan  biri  shuki,  miloddan  awalgi 
_   asrda  yurtimiz  hududida,  masalan  Balx  va  Xorazmda  otashparastlik
zardushtlik dini paydo bo'ldi va keng tarqaldi.
117

---

Ahamoniylar va ulaming mahalliy noiblari baribir aholini to'la itoatda 
tutib tura olmadilar.  Xalqimizning chet  el  bosqinchilariga qarshi  kurashi 
kuchaydi.  Natijada  miloddan  awalgi  VI  asr  o'rtalariga  kelib  Xorazm 
mustaqillikni  qo'lga  kiritib  oldi.  Sak  va  massagetlar  ham  o'z  ozodligj 
uchun  tinmay  kurash  olib  bordilar.  Eron  hukmdorlari  bilan  yurtimiz 
xalqlari  o'rtasida  uzluksiz  davom  etgan  urushlar  Ahamoniylar  davlatini 
kuchsizlantirdi va  Eronning  Iskandar Zulqamayn (miloddan awalgi  336- 
323-yy.)  tarafidan  bosib  olinishini  birmuncha  osonlashtirdi.
Iskandar Zulqamaynning  yurishlari  (miloddan  awalgi  334-324-yy.) 
yurtimiz  ijtimoiy-siyosiy  taraqqiyotiga  ta ’sir  ko'rsatdi:  katta  yer  egalari 
bo'lmish  mahalliy  aslzodalaming  mavqei  yanada  mustahkamlandi.
M a’Iumki,  Iskandar Zulqarnayn  vafotidan  (miloddan  awalgi  323-yil 
I3-iyun)  m a’lum  vaqt  (taxminan  75  yil)  o'tgach,  uning  ulkan  saltanati 
mayda-mayda  davlatla^ga  bo'linib  ketdi.
Miloddan awalgi taxminan  250-yili  Buyuk  Makedoniya saltanatining 
Baqtriyadagi  noibi  Diodot  mustaqillik  e ’lon  qildi  va  Yunon-Baqtriya 
davlatiga asos soldi.  Bu davlat tarkibiga Sirdaryo bilan  Ind daryosi yuqori 
oqimlarigacha  bo'lgan  yerlar va  xalqlar qarar edi.
Hozirgi Turkmanistonningjanubiy tumanlari ham mustaqillikka erishdi. 
Bu yerla hokimiyat tepasiga nufuzli Arshakiylarurug'ining boshliqlari o'tqizildi.
Miloddan  awalgi  190-yili  Magnesiya1  yonida  bo'lgan janglarda  Rim 
qo'shinlari  Buyuk  Antiox  (miloddan  awalgi  242—187-yy.)  qo'shinlarini 
tor-m or  keltirib,  Salavkiylar  hukmronligiga  qaqshatqich  zarba  berdilar. 
Bu hoi Yunon-Baqtriya, ayniqsa  Parfiyaning kuchayishiga yo'l ochib berdi.
M iloddan  awalgi  II  asm ing  40-yillarida  Parfiya  butun  Eron  va 
Mesopotamiyaning katta qismini o'ziga qaratib olib, yirik quldor davlatga 
aylandi.  Poytaxt  Ekbatana  (H am adon)dan  Evfrat  bo'ylariga,  hozirgi 
Bag'dod  yonida joylashgan  Ktesifonga  ko'chirildi.
T ax m in an  o 's h a   v aq tlard a  Y u n o n -B aq triy a  davlati  ham   o 'z 
chegaralarini birmuncha kengaytirib oldi.  Evfidem,  Demetriv va