A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

Asosiy  tushunchalar:  qo'lyozma  texnik  (moddiy  asosi)  xususiyatlari, 
raqamlash,  varaqlar  sonini yozib  qoyish  —  paginatsiya,  matn  o'lchami, 
sahifada satrlar soni, debocha,  muqaddima,  bob, fast, qism,  da/tar, xotima- 
kolo/on,  kitobat tarixi, asar nomi,  uning mukammalligi,  muallif nomi,  tarix, 
xat,  xattot,  xat turi  va  uslublari,  muhrlar,  hoshiyadagi izohlar,  turli yozuv 
va  qaydlar,  asaming boshlanishi  va  oxiridagi jumla.
3 .1 .  Yozma  manbalarning  tavsif usuli  va  ularni  talabalarga 
tushuntirish
Boy  tarixni  o ’rganish  va  o'rgatish  deganda,  faqat  yozma  manbalarda 
mavjud  m a’lum otlar  to'g'risidagi  bilim  va  tushunchalam i  shunchaki 
mexanik tarzda talaba va bakalavrlanga yetkazish emas, balki  an ’naviy va 
zamonaviy  pedagogik  usullaming  eng  qulay  va  samarali  vositalaridan 
foydalangan holda,  ularda manbalar to’g'risida tushuncha, bilim va ulardan 
foydalanish malakasini hosil qilish bilan birga, tariximiz to‘g‘risida mustaqil 
fikr  yuritishga  o'rgatishni  ham  tushunamiz.
Yurtimiz  tarixini  o'rganishda  yozma  manbalardan  foydalanishning
18

---

ilmiy va metodik asoslarini  ishlab chiqish va amaliyotga tavsiya etish tarix 
va pedagogika fanlarining eng muhim va dolzarb muammolaridan biridir. 
Bu masala juda keng qamrovli bo'lib, yozma manbalami tadqiq etishning 
ilmiy metodik asoslarini chuquro'rganib chiqishni taqozo etadi.
Y ozm a  m a n b a la m i  ta lab a larg a   tu sh u n tirish n in g   b ir  n e c h a   tam o y ili 
mavjud. 
B irinchisi  m axsus  katalo g lard ag i  m a n b a n in g   ta v sif tam o y ilid ir.
XIX asroxirida paydo bo'lgan Yevropa mamlakatlaridagi kataloglar ichida 
ingliz olimi  Charlz  Ryoning  ko‘p jildlik  arab,  fors va turkiy tillardagi  sharq 
qo'lyozmalari  kataloglaridagi  yozma  manbani  tavsiflash  tamoyili  o'zining 
mukammalligi va puxta o'ylanganligi bilan alohida ajralib turadi.  Quyida til 
tamoyili asosidagi Ch.Ryoning «Britaniya muzeyidagi  turkiy qo'lyozmalar* 
(London,  1888, ingliz tiiida)  (Cataloguve of the Turkish  Manuscripts in the