O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining hozirgi kundagi o’ta murakkab
vazifalarini hal etishning samarali usullari qidirib topishga intilishgina emas,
164
potentsialdan, jumladan, jahon miqyosida iqtisodiy jarayonlarni tartibga solish
kontseptsiyasining uslubiy, metodologik, nazariy ahamiyatini o’rganishga
iqtisodchi-olimlar diqqat e’tiborining qaratilishi muhim hayotiy zaruriyatdir.
Bozorni tartibga solish nazariyasi gnoseologik asoslarining o’rganilishi
shundan
dalolat
beradiki,
iqtisodiy
ta’limotlar
tarixida
«davlatning
aralashmasligini» yoqlovchi g’oyalar ham ijtimoiy taraqqiyotga davlat faol
interventsiyasining turli-tuman kontseptsiyalarini ham uchratish mumkin. Ushbu
g’oyalar doimo jamiyat ehtiyojlariga hamda undagi hukmron mafkuraga mos
bo’lib kelgan.
Mavjud iqtisodiy tizimlar va iqtisodiy taraqqiyotning borishi shuni
tasdiqlamoqdaki, «sof» bozor iqtisodiyoti dunyoda mavjud emas va hech qachon
bo’lmagan. Shunday qilib, bugungi kunda kun tartibiga savolni «davlat aralashuvi
zarurmi?» tarzida emas, balki «davlat va bozor tartibga soluvchi mexanizmlari
«mutanosibligi» darajasi» haqida, davlatning iqtisodiyotni tartibga solish
imkoniyatlari va chegaralari haqida qo’yilishi lozim.
Davlat siyosatining xususiyati ob’ektiv tarzda ijtimoiy va iqtisodiy
rivojlanish darajasidan kelib chiqadi tarixiy-milliy qadriyatlarga bog’liq bo’ladi.
Shu bilan birga, har qanday sharoitda masalaga pragmatik holda yodoshish maqbul
bo’ladiki, uni odatda barqarorlashtirish siyosati deb ham atalmoqda va u asosida
davlat iqtisodiy siyosatining maqsadi barqaror rivojlanish uchun shart-sharoitlar
yaratishdan va muvozanatlashgan iqtisodiy holatni saqlashdan iborat bo’ladi.
Makroiqtisodiy tahminlashtirishning umumiy qonuniyatlari nuqtai-nazaridan
mutloq to’g’ri hisoblangan holatlar hududiy tizimda o’ziga xos maxsus ahamiyat
kasb etishi va aniq olingan hudud manfaatlari nuqtai-nazaridan boshqacharoq
talqin etilishi mumkin. Mamlakat miqyosidagi umumiy holat va hududiy
iqtisodiyotni qiyoslashda shuni alohida ta’kidlash mantiqiy o’rinli bo’ladiki, bunda
hududda umuman jamiyat turmush darajasi barqarorligi ta’minlanishi va shu bilan
bir vaqtda hududiy tizim barqarorligi ham e’tiborga olinishi kerak. Amaliyotda
mazkur dolzarb masalani respublika markaziy hukumati hal qiladi. Markaz uchun
165
hudud makroiqtisodiy tizim va makroiqtisodiy tartibga solish ob’ekti sifatida
maydonga chiqadi
44
.
Hududlar taraqqiyotining xususiyatlari ham sifat ko’rsatkichlari –
rivojlantirishning ustivor yo’nalishlari, xo’jalikning bazaviy tarmoqlari,
ixtisoslashuv va h.k., ham miqdoriy ko’rsatkichlar orqali namoyon bo’ladi. Zero,
ayrim asosiy ko’rsatkichlar bo’yicha, masalan, yo’l ta’minoti bo’yicha, suv
ta’minoti va hududiy rivojlanishning boshqa sharoitlari bo’yicha, aholining
ijtimoiy-infratuzilmaviy ta’minoti va ular tomonidan ijtimoiy xizmatlar iste’moli
bo’yicha turli hududlar «foizlarda» emas, balki hatto «martalarda» bir-biridan farq
qilmoqda.
Ijtimoiy yangilanishlarning har qanday kontseptsiyasi agar u «umumiy
ahamiyat» g’oya shaklini olmasa inqirozga yuz tutadi, amalga oshirish muddatlari
ishonchsiz bo’ladi va turmush tarzining pasayishiga olib keladi. Davlat
siyosatining maqsadlari mazmunli xususiyat kasb etishi va jamiyat tomonidan
qo’llab-quvvatlanmog’i lozim. Ushbu maqsadlar qatoriga so’zsiz tarzda,
quyidagilar kiritiladi: iqtisodiy o’sish, xalq turmush sharoitining ko’tarilishi, hayot
sifat belgilarining yaxshilanishi, mamlakat xo’jalik sub’ektlari va fuqarolar
havfsizligining ta’minlanishi.
O’zbekiston Respublikasida iqtisodiyot transformatsiyasi sharoitida
islohotlarning tub maqsadi aralash tipdagi iqtisodiyotni institutsional
rasmiylashtirilishidan iboratdirki, bunda iqtisodiyotni tashkil etilishining o’ziga
xos tizimi amal qiladi va optimal nisbatlarda xususiy, korporativ va davlat
boshqaruvi ishtirokini turli mulk va xo’jalik yuritish shakllari o’zaro ta’sirining
doimiy takomillashuvini, iqtisodiy samaradorlik va ijtimoiy adolatga erishishining
ijtimoiy og’riqsiz, qulay yo’llarini qidirib topishni talab etadi.
Davlatning yaxlit moliyaviy siyosati moliya tizimining barcha bo’g’inlari.
Jumladan byudjet tizimining va uning tarixiy qismi bqlish mahalliy byudjetlarning
44
Kolesov A.s.Budjetniy protsess: sushchnost i sovershenstvovanie. – Finansi № 11. 2010. –s 8.
2 O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasining ma’lumotlari (
http://www.stat.uz
)
166
ham yagona qonunchilik asosida tegishli moliyaviy-iqtisodiy sharoitlarning
yaratilishi bilan tqliq amalga oshirilishi lozim. Shu tufayli moliyaviy siyosatning
ixtiyoriy sohasiga tegishli bo’lgan u yoki bu qarorning qabul qilinishi, mahalliy
yubdjetlar faoliyatining asoslariga ma’lum ma’noda tegishli bqladi.
Mamlakatimizda iqtisodiy ko’rsatkichlar o’sish tendentsiyasiga ega
bo’lsada, hududlarning iqtisodiy rivojlanish darajasidagi tafovutlar hududlarning
iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashda hal etilishi lozim bo’lgan masalalar
mavjudligidan dalolat beradi(1-rasm)
2
Do'stlaringiz bilan baham: 
