Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

4.Byudjet xarajatlari tasnifini yuritish tartibi 

 

Davlatning  o‘z  funksiyalari  va  vazifalarini  bajarishi  bilan  bog‘liq  ravishda 

vujudga  kelgan  chiqimlar  byudjet  xarajatlari  deyiladi.  Bu  chiqimlar  davlatning 

markazlashtirilgan  pul  fondlari  mablag‘larini  turli  yo‘nalishlar  bo‘yicha 

foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi. 

Byudjet  xarajatlari  umumiy  moliyaviy  kategoriya  bo‘lgan  byudjetning 

ko‘rinishlaridan  biri  bo‘lib,  unga  tegishli  bo‘lgan  umumiy  xususiyatlarga  egadir, 

ya’ni  ular  taqsimlash  xarakteriga  ega,  ifodalanishning  pul  shakli  xos,  pul 

fondlarining  amal  qilishi  bilan  bog‘langan  va  davlat  tomonidan  tashkil  qilinadi. 

Shu bilan birgalikda byudjet xarajatlari bir butunning o‘ziga xos qismi bo‘lganligi 

uchun  ular  davlatning  markazlashtirilgan  pul  fondlari  mablag‘laridan  foydalanish 

va  tegishli  fondlarni  shakllantirish  bilan  bog‘liqdir.  Bu  taqsimlash 

munosabatlarining moddiy-buyumlashgan shakli turli  sohalarga yo‘naltirilayotgan 

byudjet mablag‘larining harakatidan iborat. 

Byudjet  xarajatlarining  iqtisodiy  mohiyati  uning  turli-tuman  ko‘rinishlari 

(turlari) orqali namoyon bo‘ladi. Xarajatlarning har bir turi esa  o‘zining miqdoriy 

va  sifat  xarakteristikasiga  ega.  Bunda  ularning  sifat  xarakteristikasi  voqelikning 

iqtisodiy  tabiatini  ifodalab,  byudjet  xarajatlarining  mo‘ljallanganligini,  miqdoriy 

---

780 

 

xarakteristika  esa  ularning  o‘lchamini  (miqdorini,  hajmini)  aniqlashga  imkon 

beradi. 

Byudjetning  barcha  xarajatlari  joriy  xarajatlar  va  kapital  xarakterdagi 

xarajatlardan  iborat  bo‘ladi.  Mablag‘ning  asosiy  qismi  joriy  xarajatlarga 

to‘g‘ri keladi, ularga tovar va xizmatlarni sotib olish davlat xizmatchilarining 

ish haqi uchun ajratmalar, ichki qarzlar va davlatning tashqi qarzlarini to‘lash 

va boshqalar kiradi. Kapital xarajatlarga asosiy fondlarga kapital qo‘yilmalar, 

kapital qurilish, kapital ta’mirlash kiradi.  

Joriy byudjet xarajatlari – bu mahalliy byudjet xarajatlarining bir qismi 

bo‘lib, mahalliy boshqaruv organlari, byudjet tashkilotlari, davlat tomonidan 

byudjet  va  boshqa  iqtisodiy  sub’ektlarga  joriy  davrdagi  faoliyatlari  uchun 

dotatsiya,  subventsiya  va  ssuda  ko‘rinishida  mabla²lar  ajratishdir.  Bu 

xarajatlar barcha byudjet bo‘g‘inlarida asosiy o‘rinni egallab kelgan. 

 Kapital xarajatlar – bu xarajatlar ham byudjet xarajatlarining bir qismi 

bo‘lib,  u  korxona  va  tashkilotlarga  investitsiya  qilish,  yangi  korxona  barpo 

etish,  innovatsion  faollikni  oshirishga  qaratilgan  tabirlarni  moliyalashtrish 

bilan bog’liq xarajatlardir. Boshqacha qilib aytganda, bu – ishlab chiqarish va 

noishlab  chiqarish  sohasiga  investitsiya  qilish,  kapital  ta’mirlashga,  ishlab 

chiqarishni kengaytirishga bo‘lgan boshqa xarajatlar hisoblanadi.  

Davlat byudjeti xarajatlarining vazifa jihatidan tasnifi davlat boshqaruvi 

organlari,  mahalliy  hokimiyat  organlari,  shuningdek,  boshqa  byudjet 

tashkilotlari  tomonidan  ijro  etiladigan  asosiy  vazifalar  bo‘yicha  xarajatlarni 

guruhlashdan  iborat  bo‘ladi.  Biz  byudjet  tashkiloti  deganda  zimmasiga 

yuklatilgan  vazifalarni  bajarish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  o‘z  faoliyatini  amalga 

oshirishi  uchun  davlat  byudjetidan  mablag‘  ajratish  nazarda  tutilgan  va  bu 

mablag‘  moliyalashtirishning  asosiy  manbai  hisoblanadigan  vazirlik,  davlat 

qo‘mitasi, idora, davlat tashkilotini tushunamiz.   

---

781