Texnologiyasi

CIDROFIL  ASOSDAGI  SURTMALAR
Gidrofil  asosdagi  surtmalar  retsepturasi  turli-tuman,  shu  bilan  birga 
ular turli  tipdagi dispers sistema  va ularning aralashmalari  holida uchraydi.
Eritma  tipidagi  surtmalar.
Rp:  Gelatinae medicinalis  1,5 
Aquae purificalae 28,0 
Glycerini  60,0 
Mellis  5,0 
M.f.ung.
D.S.  Terini yumshatish uchun.
Kehirilgan  misoldagi  surtma  jelatin-glitserin  asosda  tayyorlanadi. 
Asal jelatinning issiq  suv-glitserinli  eritmasiga qo'shiladi.
Suspenziya  tipidagi  surtmaiar:
Rp: 
Sol.  Formaldehydi  6,0 
Zinci oxydi  5,0 
Talci  10,0 
Glycerini  10,0 
M.f.pasta
D.S.  O yoq  terlashiga  q arsh i  su rtm a   (Lyubnyov  surtm asi).
Glitserinning  gidrofillik  xususiyati  va  qovushqoqligi  uni  asos  sifa- 
tida  ishiatishga  imkon  beradi.  Bu  yerda  rux  oksid  va  talk  aralashmasi 
issiq  glitserin  bilan  eziladi.  Olingan  gomogcn  massaga  bo'Iib-boMib 
formaldcgidning Farmakopeya eritmasidan qo'shiladi.
Rp:  Zinci oxydi 
Amyli  tritici 
Talci aa 6,0
Mucilakinis Bentoniti 25,0 
Spiritus aelhylici aa 50,0 
M.f.pasta
D.S.  Dermatittarda  ishlatish uchun.
255
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ushbu  retseptda  bentonit  asosida  pasta  tayyorlash  keltirilgan.  Ben- 
tonit  asosi  10-15%  bentonitga  (natriyli  shakliga)  20%  giitserin  va  70% - 
65%  suv  qo'shib  tayyorlanadi.  So'ng  kukunsimon  dorivor  moddalar 
aralashmasini  90%  li  spirt  bilan  ez'tb  maydalanadi.  Hosil  bo'lgan massaga 
oz-ozdan bentonit asosi qo‘shiladi va yaxshilab  gomogenlashtiriladi.
Emulsiya  tipidagi  surtmalar.
Rp: 
Picis  liquidae  3,0 
Bentoniti 2,0-3,0 
Aq. purificatae ad 30,0 
M.f. ung.
D.S.  Ekzemada ishlatiladi.
Retscpt  quyidagicha  tayyorlanadi:  qoramoy  yaxshilab  bentonit 
(askankol  2  g,  cherkass  natriyli  bentoniti  3  g)  bilan  aralashtiriladi.  Bunda 
bentonitning  oleofil  qismi  qoramoy  tomchilariga  yopishib,  gidrofil  qismi 
esa erkin holda  qoladi.  Suv  qo'shib aralashtirilganda  bentonitning gidrofil 
qismi  suvni  o‘ziga  shiddat  bilan  adsorbsiyalaydi.  Bunda  u  bo‘kib  katta- 
lashadi  va  yumshoq  surtma  konsistcnsiyasi  hosil  qiladi.  Surtmadagi 
qoramoy tomchilari diametri  5-7 mkm oralig'ida  bo‘ladi.
SURTMALARDA  DORI  MODDALARI  BIR-BIRIGA 
QO‘SHILGANDAGI  MOS  KELMASLIK  HOLLARI
Ex  tcmporae  tayyorlanadigan  surtmalarning  asosiy  qismi  (ayniqsa, 
korxona  sharoitida  ishlab  chiqariladiganlari),  oldindan  ishlatilib  kelina- 
yotgan  yoki  yangi  tasdiqlangan  tarkib  bo'yicha  tayyorlanadi.  Shuning 
uchun  dorixonaga  ratsional  bo'lmagan  retscptlar  kclish  hollari  kam 
uchraydi.
Surtmalarda  mos  kelmaslik  2  xil  bo'ladi:  1)  Surtmaning  asosi  dori 
moddalar  bilan  mos  kelmaydi.  2)  Asosga  kiritilgan  dori  moddalarning 
bir-biri  bilan  mos kelmaslik hollari.
Asosning  dori  moddasi  bilan  mos  kelmasligi  quyidagi  hollarda  sodir 
bo'ladi:  1)  agar  u  polielektrolit  xossasiga  ega  boMsa  (MS,  Na-KMS, 
alginat-natriy  va  boshqalar),  2)  qo'shiladigan  modda  degidratlovchi 
xossani  namoyon  qilsa  (yuqori  konsentratsiyali  tuz  eritmalari,  spirtli 
eritmalar,  tindirmalar).  Degidratatsiya  ko‘pincha  molckula  shaklining 
o'zgarishiga  va  to‘pIam-to‘p!am  boMib  yig'ilishiga  olib  keladi,  bu  esa 
sistema  qovushqoqligini  kamaytiradi.  Shuni  unutmaslik  kerakki,  pektinli
256
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asoslar  rux  oksidi  bilan,  alginatli  asoslar  kalsiy  va  og'ir  metall  tuzlari 
bilan,  MS-tanin  bilan,  bentonit-ikki-uch  valentli  metall  tuzlari  bilan  mos 
ketmaydi.
YuMBIi  asosning  qovushqoqligi  muhitning  pH  ko'rsatkichiga  bog'liq. 
Optimal  qovushqoqlik  faqat  ma'lum  oraliqdagi  pHda  saqlanadi.  Masalan, 
natriy  Na-KMS  ning  1%  li  eritmasi  pH  ko'rsatkichi  6  dan  9  gacha 
boMganda  maksimal  qovushqoqlikka  ega  bo'ladi  pH  ko'rsatkichi  6  dan 
kamaysa,  erkin  KMSning  cho'kmaga  tushishi  oqibatida  qovushqoqlik 
tez  pasayib  qoladi.  Agar  muhitning  pH  ko'rsatkichi  9  dan  oshsa  ham 
(rN -   11,5  bo'lsa) qovushqoqlik  kamayadi,  lekin  cho'kma  hosil  bo'lmaydi. 
Qovushqoqlikning  bunday  o'zgaruvchanligi  qaytar  hodisa  bo'lib,  muhit 
pH  ko'rsatkichi  optimal  darajaga  keltirilsa,  sistema  qovushqoqligi  ham 
qayta  tiklanadi.  Bu  asosni  quyultirishda  texnologlarga  juda  qulaylik 
tug'diradi.
DORI  MODDALARNING  BIR-BIRI  BILAN  MOS  KELM ASLIGI
Dori  moddalar  o'rtasida  ketadigan  kimyoviy  reaksiyalarni,  faqat 
surtmalarni  muhim  belgilarini  ko'z  bilan  qayd  qilib  o'zgarishidan  bilib 
olinadi  (surtma  rangining  o'zgarishi,  o'ziga  xos  boMmagan  hidning  hosil 
boMishi,  gaz  ajralishi  va  boshqalar).  Ba'zan  surtmaning  kimyoviy  tarkibi 
o'zgarishini  ko‘z  bilan  ko'rib  bo'lmaydi,  bu  esa  texnologdan  sinchkovlikni 
talab qiladi.
S urtm a  rangining  o‘zgarishi.  Quyidagi  tarkibli  surtmalarni  tayyor- 
lab  bo'Imaydi,
Rp: 
R e sorcini  1,0 
Z inci  o xydi  4,0 
H y d rarg y ri  am idochloridi  3,0 
L anolini 
V aselini  aa  15,0 
M .f.ung.
D.S.
Tayyorlangan  surtma  qorayadi.  Rezortsin  simob  amidoxloridni  sof 
metall  simobgacha  qaytaradi,  o'zi  esa oksidlanadi.
Rp: 
A n ae sth e sin i  1,0
C o c ain i  hydrochloridi  0,25 
A rg en ti  n itra tis  0,5
257
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Vaselini  25,0 
M.f.ung.
D.S.  S u rtm a.
Oksidlanish-qaylarilish  reaksiyasi  sodir  ba'ladi:  anestezin  oksid- 
lanadi,  kumush  nitrat  erkin  holdagi  kumushgacha  qaytariladi.  Natijada 
surtma qorayadi.
Rp: 
U nguenti  K alii  iodidi  30,0 
Sol  Plum bi  subacetatis  2,0 
M .f.ung.
D.S.
Surtm a  tarkibining  ko‘zga  ko'rinm aydigan  o‘zgarishi.  Ko‘pincha 
bu  hol  antibiotiklar  bilan  surtma  tayyorlashda  uchraydi.  Lekin  boshqa 
dorivor moddalar ham  bunday  o‘zgarishlarga olib  kelishi  mumkin.
Rp: 
C c ca in i  hydrochloridi  0,2 
E x tracti  B elladonnae  1,0 
K alii  iodidi  1,5 
Iodi  p u ri  0,15 
V aselini  15,0 
M .f.ung.
D.S.
Kaliy  yodidning  yod  bilan  qo'shilmasi  Belladonna  ekstrakti  alka- 
loidlari  va  kokain  bilan  erimaydigan  birikma  hosil  qiladi.  Surtmaning 
terapevtik  faolligi  kamayadi.
SURTMAUARNI  JIHO ZLASH
Ex  temporae  tayyorlangan  surtmalarni  mos  hajmdagi  plastmassa, 
shisha  va  chinni  idishlarda  chiqariladi.  Bankalarni  og‘zini  yopishda 
aluminiyli  yoki  plastmassa  qopqoqlardan  foydaianiladi,  qopqoqiarning 
ichiga  pcrgamcntli  yoki  parafin  shimdirilgan  yumaloq  shakldagi 
qog'ozlar qo'yiladi.
SURTMA  DORILAR DORI  SHAKLI  SIFATIDA 
VA  ULARNI  TA K OM ILLASHTIRISH
Surtma  dorilarni  surtish  vaqtida  ba'zan  noxush  yoki  qabul  qil- 
maslik  kabi  dermatologik  holat  xususiyati  seziladi.  Bu  holat  teri
258
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yoki  shilliq  qavati  butonligining  buzilishida  faqat  dori  moddaning 
sterilligiga  emas,  balki  tarkibidagi  kuchli  ta'sir  etuvchi  modda  dozasiga 
ham  bogMiq  bo‘lib  qoladi.  Boshqa  holatlarda  takomillashmagan 
formasiga,  gigiyenaga  rioya  qilmaslik  va  surtilishi  qulay  boMmasligi, 
tayyorlashning  davomiyligi  va  transportirovka  qilishi  noqulayligiga 
ham  bogMiq  boMadi.  Va  nihoyat  shuni  maMum  qilish  kerakki,  rektal  va 
himoya  surtma  dorilarni  ishlatish  maxsus  texnologik  jarayonni  talab 
qiladi.  Surtma  dorilarning  ba’zi  qisqacha  cvolutsion  imkoniyatiga  ega 
boMgan  yoMiga  nazar tashlaymiz.
PASTALAR
Pastalar  yumshoq  dori  shakllari  ichida  maMum  foizini  tashkil  etib, 
korxona  va  dorixona  sharoitida  tayyorlanadi.  Bu  dori  shakli  tarkibida 
25%  va  undan  ko‘p  poroshoksimon  moddalar  boMib,  konsistensiyasi 
jihatdan  mazlarga  nisbatan  quyuqroq  boMadi.  Bu  dori  shakli  bir  qancha 
afzalliklarga ega,  tarkibida bir necha dori  moddalardan  iborat.  Tayyorlash 
jarayonida  tarkibida  bir  necha  quruq  moddalar  boMsa  ham,  ular  nimada 
crishidan  qat'i  nazar,  bu  dori  turini  tayyorlashda  hech  qanday  suyuqlik 
ishlatilmaydi.
Umumiy  texnologiyasi  shundan  iboratki,  pasta  tayyorlash  uchun 
avval  poroshoklaming  hammasi  hovonchada  yaxshilab  aralashtirib 
olinadi,  so‘ngra  critilgan  asosning  bir  qismi  bilan,  so‘ngra  qolgan  qismi 
bilan bir xil  massa  hosil  boMguncha aralashtiriladi.
Pastalar  deb  tarkibida  25%  va  undan  ko‘p  poroshoksimon  moddalar 
boMgan  hamda  konsistensiyasi  maztarga  nisbatan  quyuqroq  dori  turiga 
aytitadi.
Pastalar  tayyorlanishi,  tarkibiga  kiradigan  asoslar,  ishlatilishi,  beri- 
lishi  va  saqlanishiga  ko‘ra  hamda  ularga  boMgan  talablar  jihatidan  maz- 
lardan  hech  farq  qilmaydi:  Shuni  eslatib  o'tish  kerakki,  pastalar tarkibiga 
kiradigan  quruq  moddalar  ko‘p  boMganligidan  ular  nimada  erishidan 
qat’i  nazar,  bu  dori  turini  tayyorlashda  ko‘pincha  hech  qanday  suyuqlik 
qo‘shilmaydi.
Pastalar  teriga  ishlatiladigan,  tishni  davolash  va  yuvish  uchun 
qoMlaniladigan  xillarga  boMinadi.
Terini  davolashga  ishlatiladigan  pastalarga:  rux  oksidi  pastasi, 
salitsilat  kislota  bilan  rux  oksidi  pastasi,  levomitsctin  rux  oksidi-salitsilat 
bilan birgalikdagi  pasta, va  boshqalar kiradi.
259
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tishni  davolashda  ishlatiladigan  pastalarga:  yodoformli  pasta,  uch 
krczolformalinli  pasta,  ftorli pasta,  margimushli  pasta va h.k.