3-бўлим. Одам Ато ва Момо Хаво хаётидан бир кун

Азалий тўкис жамият 
Қишлоқ хўжалиги давригача бўлган хаёт хақида кучли ишонч билан қандай 
гипотезалар яратишимиз мумкин? Аксарият одамлар бир неча ўн кишилик кичик 
гурухларда, максимумда эса бир неча юз кишилик бутунича одамлардан иборат 
жамиятларда яшаган деб тахмин қилиш
мумкинга ўхшайди. Охирги пунктни алохида 
эътибор бериш зарур, чунки бу бир қарашда равшан кўриниб тургандай бўлсада, 
аслида ундай эмас: аграр ва индустриал жамиятнинг кўп қисмини
хонакилаштирилган хайвонлар ташкил қилади. Албатта, улар ўз сохибларига 
тенглаша олмаса хам шу жамиятнинг ажралмас қисми саналади. Хозирги кунда Янги 
Зеландияда 4,5 миллион сапиенс ва 50 миллион қўй яшайди.
3
 Fekri A. Hassan, Demographic Archaeology (New York: Academic Press, 1981), 196-199; Lewis Robert Binford, Constructing 
Frames of Reference: An Analytical Method for Archaeological Theory Building Using Hunter Gatherer and Environmental 
Data Sets (Berkeley: University of California Press, 2001), 143. 
4
 Имкониятлар доираси деганда муайян жамият учун экологик, технологик ва маданий шароитни ҳисобга олган ҳолда 
тушунарли бўлган эътиқоднинг барча спектрлари, амалиёт ва малака тушинилади. Ҳар қандай инсон ва жамият ўз 
имконият доирасининг кичик қисмидан фойдаланади. 

---

Юқорида кўрсатиб ўтилган қоида ичида биттагина инстисно бор: ит. Кучук 
биринчи бўлиб қўлга ўргатилган ва бу аграр инқилобгача юз берган. Олимлар бунинг 
аниқ санаси хақида турлича фикрлар билдиради, лекин бизда 15 минг йил аввал 
итларнинг одам билан бирга яшаганлиги хақидаги рад этиб бўлмайдиган 
далилларимиз бор. Кучуклар одамлар тўдасига бундан бир неча минг йиллар 
аввалроқ қўшилган бўлиши хам мумкин.
Итлар овда ва жангларда қатнашган, йиртқичларнинг ёки бегоналарнинг 
яқинлашаётгани хақида огохлантириб турган. Одам ва ит ўртасида бир бирини 
тушиниш ва мехр асосида мустахкам алоқа пайдо бўлган. Ўлган итларни худди 
хўжасиники сингари маросимлар билан дафн қилишган. Авлоддан авлодга одамлар 
ва итлар ўзаро мулоқот қилишни ва муносабатларни тиклашни ўрганишди. 
Одамларнинг эхтиёжлари ва хохишларини тўғри, аниқ топган итлар кўпроқ овқат ва 
мехр олган, бу эса уларга яшаб қолиш учун энг яхши имкониятларни тақдим қилган. 
Ўз навбатида итлар хам ўз манфаатлари асосида одамларни манипуляция қилишни 
ўрганди. Ушбу 15 минг йиллик иттифоқ одам ва итни шунчалик яқинлаштирдики, 
бошқа хеч қайси тирик мавжудот бундай яқинлик билан мақтана олмайди.