Tashkilotda ish yuritish odam (xodim) orqali amalga oshiriladi. Uning davlat
tilini mukammal bilishi, ish yuritish uslublariga rioya qilishi xujjatchilikni
takomillashtirish va shakllantirish samarali ta‘sir kursatadi. Xujjat tayyorlash va
rasmiylashtirishda eng avvalo uzbek tilining barcha asosiy qonuniyatlari va
qoidalarni ma‘lum darajada tasavvur etish zarur. Xar bir menejer , menejment ,
raxbar tashkilotlarning xodimlari , umuman , faoliyati ish yuritish (munshoat,
munshiylik ) bilan bogliq xar bir kishi uzbek tilining imlosini, tinish belgilari va
uslubiy qoidalarni egallagan bulishi kerak. Busiz bugungi taraqqiyotimiz talablariga
www.qmii.uz/e-lib
17
javob beradigan aniq, lunda va teran mantikli xujjatchilikni yaratib bulmaydi. Xisob -
kitoblarga qaraganda, raxbar vaqtini 50-90% ini axborotlarga va xujjatlashtirishga
sarflaydi. Axborotni uzatish va xujjatlashtirish kup xollarda menejerning kobiliyatiga
xam bogliq. Ma‘lumot kimga tegishli bulsa, uzatilgan axborot qabul qiluvchi
tomondan aynan bil xil idrok qilishga erishish lozim.Kupgina menejerlar bu
muammoning axamiyatini tushunadilar va bunga katta e‘tibor beradilar.
Axborotning uta ortigi xam, uta kami xam salbiy ta‘sir kursatadi. Ish
yuritishda qatnashuvchilarning xar biriga talablar quyildi. Masalan,
qatnashuvchilarning xar biri kurish , eshitish, sezish , xid va ta‘m bilish kobiliyatiga
tula yoki ma‘lum darajada ega bulishi kerak. Samarali ish yuritish xar bir tomon
(ma‘lumot bir kishidan boshqasiga, tashkilot bulimidan bulimga, tashkilotdan
tashkilotga uzatiladi) dan ma‘lum maxorat va bilim talab etadi, xamda ma‘lum
darajada uzaro tushunish bulishi kerak. Ish yuritish uzbek tilida olib borilar ekan ,
agar mazkur xodimlar uzbek tili qonuniyatlaridan yaxshi xabardor bulmasalar, ular
ish vaqtlarining xammasini (100%) bu ishga sarflaganlarida xam ijobiy natijaga
erishish kiyin.
Mamlakatimizda uzbek adabiy tilining rasmiy ish uslubi tilini urganish
buyicha ilk kadamlar quyilgan, xususan, bitta fan nomzodligi dissertatsiyasi ximoya
qilingan. Lekin xali bu mutlaqo yetarli emas, juda kup va kup ishlar qilinmogi lozim.
Ayrim xujjatlarning nomlanishi rus tilida qanday nomlansa ,uzbek tilida xam
shundayligicha nomlanib kelingan. Ish yuritish asosan rus tilida olib borilganligi
uchun xam bunga extiyoj bulmagan chogi. Ruschadan tarjima qilingan “ ish yuritish”
atamasining mukobili sifatida “munshiy “ (arabcha) suziga uzakdosh va ma‘nodosh
bulgan xamda utmishda bobolarimiz tilida ishlatilgan “munshaot” suzini tavsiya etish
mumkin.Bu kabi misollar yetarli. Masalan, uzbek tilida xozirgacha kullanib kelingan
“spravka”, “instruktsiya”, “akt” , “xarakteristika”, “avtobiografiya” kabi kuplab
xujjatnomalari uchun tegishli uzbekcha mukobil suzlar bilan almashtirilmokda, ya‘ni
ma‘lumotnoma, yuriknoma , dalolatnoma, tavsifnoma, tarjimai xol kabi nomli
xujjatlar ishlatilmokda.
www.qmii.uz/e-lib
18
Qisqasi, xujjat nomlarini uzbek tilining uz imkoniyatlari asosida shakllantira
borish, xujjatchilikdagi suz va iboralarning uzbekcha mukobilini ishlab topish va
amaliyotga kiritish bugungi kunning talabidir.
Xujjatlar matniga kuyiladigan eng muxim talablardan biri xolislikdir. Xujjatlar
rasmiy munosabatlarni ifodalovchi va qayd etuvchi rasmiy yozma vositalar sifatida
axborotni xolis aks ettirmogi lozim. Shuning uchun xujjatlar tilida suz va suz
shakllarini qullashda muayyan chegaralanishlar mavjud . Xususan , rasmiy ish
uslubida kichraytirish-erkalash kushimchalarini olgan suzlar, kutarinki-tantanavor
yoki bachkana suzlar, dagal suzlar, tor doiradagi kishilargina tushinadigan suzlar ,
uxshatish, jonlantirish, mubolaga, istiora, tashxis kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun
xizmat qiluvchi usullar ishlatilmaydi. Ularning ishlatilishi xujjatlar matnidagi
ifodaning noxosligiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: