Q u sm o n o V, U. J o ‘rayev, N. N o r q u L o V о ‘zbekiston tarixi

§.  XIX  asming  birinchi  yarmida 
Qo‘qon  xonligining  ijtimoiy-siyosiy  ahvoli
Ichki  vaziyatning 
Olimxon  hokimiyatni  markazlashtirish
keskinlashuvi 
maqsadida ichki islohotlar ham  o ‘tkazdi.
D iniy  rahnam o  unvoni  hisoblangan 
,,eshon“ni bekor qiladi.  Kambag‘al va  qalandarlarga yer maydonlari 
ham da  chorva  mollari  berib,  ulam i  mehnatga  jalb  qiladi.
120

---

Ayrim  diniy  arboblami  im tihon  qiladi  va  yolg‘onchiligi  fosh 
qilinganlami  jazolaydi.  Ayni  paytda  Olimxonning  markazlashgan 
k u ch li  h o k im iy at  tu zish   y o ‘lidagi  h a ra k atla ri  ayrim   qabila 
boshliqlarining undan noroziligini kuchaytiradi.  Oqibatda, ulamolar 
va  m arkaziy  h o k im iy a tn in g   k u c h ay ish id a n   n o ro z i  k u c h lar 
unga  qarshi fitna uyushtiradilar.  U lar  1810-yilda xonning  Tosh- 
kentda ko‘tarilgan isyonni bostirish uchun ketganligidan  foydala- 
nib,  „Olimxon Toshkentda o ‘ldi“ ,  degan m ish-m ish tarqatishadi. 
Taxtga  uning  ukasi  Um arxonni  o ‘tqazadilar.  Olimxon  xiyonat- 
dan  xabar topgach,  Qo‘qonga qaytadi.  Biroq  fitnachilar tomonidan 
yo‘lda otib o ‘ldiriladi.
U m arxon  (1810—1822)  akasi  Olimxon 
marxon 
davrida Farg‘ona hokimi edi.  U  Andijon
hokim i  R ahm onqulibiyning  qizi  M ohlaroyim   (N odira)ga  uy- 
langan.
F arg‘onalik  tarixchi  M uham m ad  H akim   U m arxon  hukm ­
ronligi davrini eng yaxshi podsholik davrlaridan biri sifatida tavsif- 
lagan.
U m arxon  hukmronligining  dastlabki  paytlarida  Buxoro  bilan 
o ‘matilgan do ‘stona munosabatlar  Jizzax va 0 ‘ratepa uchun azaliy 
kurash  oqibatida  yana  uzilib  qoldi.  Bu  kurash  Um arxonning  b u ­
tu n   hukmronlik  davrida  davom  etdi  va  ilgari  b o ‘lganidek,  u  to- 
monga  ham,  bu  tom onga  ham   g‘alaba  keltirmadi.
Q o‘qon  qo‘shinlarining  ko‘chm anchi  qozoq va  qirg‘iz  elatla- 
riga  yurishlari  ancha  muvaffaqiyatliroq  kechdi.  Katta  va  qisman 
Kichik  juz  o ‘rdalarini  o ‘z  ichiga  oluvchi  keng  hududlar  Q o‘- 
qon  xonligiga  b o ‘ysundirildi.  Sirdaryo  b o ‘yidagi  Y angiqo‘rg‘on, 
Julek,  Q am ishqo‘rg‘on,  Oqmasjid,  Q o‘shqo‘rg‘on  nom li  harbiy 
istehkom lar  qurildi  va  Turkiston  shahrini  o ‘z  tasarrufiga  oldi.
U lar  Markaziy  Osiyoni  Rossiya  bilan  bog‘laydigan  m uhim 
savdo  yo‘lida  joylashgan  edi.