Ijtimoiy psixologiya

Attityud  tushunchasining  mohiyati  va 
attityudning  vazifalari
Keyinchalik  G ‘arb  va  AQSH  olimlari  tom onidan  ijtimoiy 
ustanovka  tushunchasi  «Attitude»  —  «attityud»  so‘zi  bilan  ifoda- 
lanib,  ijtimoiy  psixologiya  va  sotsiologiya  fanlarining  ilmiy  kate- 
goriyasi  sifatida  kiritilgan.  1935-yilda  G .O llport  «ehtimol  attityud 
tushunchasi,  hozirgi  zamon  am erika  ijtimoiy  psixologiyasi  uchun 
eng  zarur  va  xarakterli  tushunchadir»,  deb  ta ’kidlagan  edi.
«Attitude»  atamasi  o'zbek  tiliga  tarjim a  qilinganda  «yaroqli- 
lik»  yoki  «moslik»  degan  m a’noni  bildiradi.  «Attitude»  so‘ziga 
yana  bir  ta ’rif  quyidagicha:  «individ  tom onidan  ijtimoiy  obyekt- 
ning  qim m atini,  m azm un-m ohiyatini,  m a’nosini  psixologik  his 
qilish»dir.  «Attitude»  ko‘pchilik  tadqiqotchilar  tom onidan  qu­
yidagicha  tushunilgan;
—  ongning  m a’lum  bir  holati;
—  reaksiyaga  tayyorlikni  aks  ettiruvchi  holat;
—  inson  tom onidan  maxsus  tashkil  etilgan  holat;
—  avvalgi  tajribaga  asoslanuvchi  holat;
—  xulq-atvorga  dinam ik  ta ’sir  kobrsatuvchi  holat;
U.Tomas,  F.Znanetskiy,  G .O llport,  M .Sm it,  D .K ats  va 
boshqalar  attityudni  shaxsning  guruh  a’zosi  sifatidagi  xulq-atvori 
m exanizm larini  o‘rganuvchi  obyekt  sifatida  qaraganlar.  Dem ak, 
ijtimoiy  psixologiyada  birinchi  b o iib   «attityud»  tushunchasi  «in- 
dividning  ijtimoiy  maqsadi  va  mohiyatiga  nisbatan  psixologik

---

tayyorgarligi  sifatida  yoki  ayrim   ijtimoiy  sifatlarni  anglashga  nis­
batan  namoyon  bo‘luvchi  individning  ongli  holati»  sifatida  tal- 
qin  qilingan  va  bu  talqin  qator  eksperim ental  tadqiqotlar  asosida 
m ustahkam langan.
G .O llp o rt  attityudga  shaxsning  harakatga  tayyorgarlik  ja ra ­
yoni  sifatida  qarab,  u  xulq-atvorni  keltirib  chiqaruvchi  yakun- 
langan  m anba  ekanligini  e ’tiro f etadi  va  bunday  ta ’rif,  ijtimoiy 
psixologiyada  shaxsning  yo‘nalishini  o‘rganish  uchun  juda 
m uhim dir.  Xuddi  shunday  m ulohazani  E. Bogardusning  «Atti­
tyud  —  bu  atrof-m uhitdagi  ayrim   om illarga  mos  yoki  qaram a- 
qarshi  harakat  qilish  a n ’anasidir»,  degan  fikri  bilan  ham  izohlash 
m um kin.
A ttityudning  aniq  psixologik  tuzilm asini  asoslashga  oid  yan- 
gicha  qarash  l.Aytsen  va  M. Fishbaynlar  tom onidan  taklif qilin­
gan  «komponentlilik»  nazariyasi  bilan  bog‘liqdir.  U lar  m urak­
kab  ustanovka  tushunchasini  faqat  affektiv  baholash  komponenti 
doirasida  kognitiv,  affektiv va  konativ  kom ponentlari  bilan  chega- 
ralashni  tavsiya  etadilar  va  buni  g‘arb  ijtimoiy  psixologiyasidagi 
ustanovka  m uam m osining  4 jihati:  harakat,  maqsadli  obyekt,  ba- 
jarish  konteksti jarayoni  va  bajarilish  vaqti  asosida  talqin  qilinishi 
bilan  ham   ifodalash  m um kin.
1942-yilda  M .Sm it  attityudning  uch  komponentli  struktura- 
sini  ishlab  chiqqan.  Bunga  ko‘ra  attityudda  uch  qism  boiib,  bular 
kognitiv,  affektiv  va  konativ  qismlaridir.
attit yud
kognitiv
affektiv
konativ
Kognitiv qism 
— shaxsdagi  attityud obyektiga nisbatan bilim lar 
yig‘indisi  bo‘lib,  shu  obyektning  shaxs  tom onidan  anglanishidir. 
Unga shaxsdagi bilim lardan tashqari g‘oyalar, tasavvurlar, prinsip- 
lar va  hokazolar kiradi.

---

A ttityudning