Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

osmon,  koinot,  yo i i   boiib,  muayyan  tartib  va  qonunga 

binoan mavjud,  uning ifodasi esa insonningxulq-atvori boiishi lozim;

«Chj 

em» — insonaprvarlik;

«1» — 

burch;

«Sin» —

samimiylik.

Bunga  xshash 

tushunchalami  yana  ko6pIab  davom  ettirish 

mumkin.  Mana  shunga  o6xshash  ijobiy  va  salbiy 

tushunchalar 

konfutsiylikning asosini tashkil etadi.

Konfutsiylik mil.  Iasrda davlat taiimotiga aylandi.  IX-XIasrlarda 

buddizm ustidan to ia  g ‘alaba qozondi.  Bunda,  ayniqsa,  Sun davri (960- 

1279)daneokonfusiylikrivojlanganligitufayUerishildi.

Shunday  qilib,  Konfutsiychilik  haqida  fikr  yuritar  ekanmiz,  bu 

falsafiy  taiimot  yoshlami  axloqiy,  adolatparvarlik,  insonparvarlik, 

sadoqatlilik,  vafodorlik,  do6stlik  va  albatta  mehr-muhabbatlilikka 

chorlaydi.  Xitoyda  Konfutsiy  tuzgan  maktab  ko6p  asrlar  davom  etdi. 

Miloddan  awalgi  136-yilda imperator  U~Bi hukmronlik  qilgan davrda 

Konfusiy  qarashlari  rasmiy  ravishda  ta’limot  tizim  deb  eion  qilindi.

117

---

Shundan  keyin  Konfutsiy  taiimoti 

ikki  ming  yildan  ortiq  vaqt 

mobaynida  hukmron  mafkura  sifatida  davom  etdi.  Xitoyning  taniqli 

mutafakkiri  Konfutsiy  yoshligidan  yetim  o‘sishiga  qaramasdan  Lu 

podsholigida  kichik  bir  mansabada  ishlaydi,  qobiliyatli  xizmatchi 

sifatida taniladi.

Konfutsiy  siyosiy  hayotda 

ishtirok  etgan  vaqtda,  mamlakatlar 

bo‘ylab  safarlarda  boigan.  Safar  vaqtida  xalq  hayoti  bilan  yaqindan 

tanishadi, turli toifa odamlar bilan uchrashadi, suhbatda boiadi.  Oradan 

14 yil  oigach,  safardan qaytib,  qolgan umrini  siyosiy  hayotdan chetda, 

o6z shogirdlari bilan birgalikda oikazadi.

Konfutsiy 

axloqiy-siyosiy 

oyalaming 

negizi 

—  davlatni 

boshqaruvni  qoilash  va  himoya  qilishdir.  Buning  uchun  boshqaruv 

nomlarini  o‘zgartirish lozim.  Davlatni  shafqat,  saxovat bilan boshqarish 

yaxshi usuldir. Konfutsiyning qtirishicha, davlatni boshqamvchi shaxs 

saxovatli, ezgu niyatli boiishi kerak.

Konfutsiy  bunday  boshqaruvchini  osmondagi  shimoliy  yorug‘ 

yulduzga  o6xshatadi.  Uning  uqtirishicha,  «axloqiy  jihatdan  qayta 

tarbiyalangan  boshqaruvchigina  yorug4  yulduz  b o ia  oladi.  Yulduzlar 

yomg6 yulduzni o‘rab olgani kabi, xalq uning atrofida boiadi».

0 ‘zini  tuta  bilish,  axloq  qoidalariga  rioya  qilish  — Konfutsiyning 

«insoniy  sevgi»,  «o‘zini  tuta  bilish»  haqidagi 

taiimotining  asosiy 

mazmunidir.  Konfusiyning  fikricha,  har  bir  inson  o‘zidan  boshqa 

odamlami  sevmasa,  u  axloq  qoidalariga  to‘g‘ri  munosabatda  boia 

olmaydi.

Konfutsiyning  taiimoti  mazmunini  kichiklaming  ota-ona  va 

akalariga doimo hurmatda boiishlari  -  insonni  sevishning asosi tashkil 

etadi. 

Insonparvarlik 

odamlarga 

muhabbat 

demakdir. 

Faqat 

insonparvargina odamlami seva oladi,  sevish va nafratlanish xislatlariga 

egaboiadi.

Demak, Konfutsiyning fikricha, barcha, odamlami sevish, ularga bir 

x il  

munosabatda  boiish  ham  mumkin  emas.  Konfutsiy 

«hurmatli»,