Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

6.6.  ILYOS MULLA MUHAMMAD 0 ‘G‘LI SO‘FIY VA 

AHMADJON TABIBIYNING MA’RIFIY-AXLOQIY VA 

DIDAKTIK QARASHLARI

Ilyos Mulla Muhammad o‘g‘Ii So‘fiy (1860-1918) Xorazm adabiy 

harakatchiligida  va  ma’rifiy-pedagogik  fikr  taraqqiyoti  tarixida  o‘ziga 

xos salmoqli o‘riimi tutadi.

Ilyos Mulla Muhammad o‘g‘li So‘fiy  1860-yilda Gurlanda taqvodor 

oilasida dunyoga keldi.  Uning otasi Mulla Muhammad Buxoro va Xiva 

madrasalarida tahsil ko‘rib, mudarrislik darajasiga ko‘tarilgan boisa-da, 

so‘nggi yillarda masjidda imomlik qilib tirikchilik qilar edi.

Ilyos  boshlangich  maiumotni  masjid  qoshidagi  boshlangich 

maktabda  o‘z  otasidan  oldi,  so‘ng  u  Xivadagi  Muhammadaminxon 

madrasasida  mudarrislik  qilayotgan  otasining  do‘sti  Xo‘ja  Oxund 

yordami  bilan  madrasaga  o‘qishga  kirishga  erishdi.  Ilyos  madrasada 

tahsil  ko‘rar  ekan,  uni  ko‘proq  dunyoviy  fanlar  qiziqtira  boshlaydi.  U 

o‘zining  ko‘p  vaqtini  adabiyot  va  tarix,  Sharq  mumtoz  adabiyotini 

mutolaa  qilish  bilan  o‘tkazdi.  So‘fiyning  kamolotida  esa  ana  shu 

mashhur so‘z ustalarining asarlari maktab vazifasini o‘tadi.

So‘fiy  moddiy  qiyinchiliklarga  qaramasdan  40  yoshlarida 

madrasani muvaffaqiyatli tamomlagan. U yetuk olim va iste’dodli  shoir 

boimasin  faqirligi  va  hech  qanday  tirgaki  yo‘qligidan  biror  mansab 

egasi boiolmagan.’ Madrasadagi  bir hujrada umrining oxirigacha (1918 

yil vafot etgan) yashaydi.

Shuni  ham  qayd  qilib  o‘tish  kerakki,  shoiming  «So‘fiy» 

taxallusining ma 'nosi tasawuf yo ‘lini tutmoq demakdir.  Haqiqatan ham 

shoir  asarlarida  tasawufiy-falsafiy  va  ma’rifiy-axloqiy  g‘oyalar 

uyg‘unlashib ketgan. Shoirning «Talmiz»,  «Ustod»,  «Mudarris»,  «Dars» 

radifli  g‘azallarida  ma’rifiy-didaktik  qarashlari  o‘z  ifodasini  topgan. 

Co‘fiy  bu  g‘azallarida  mehnatkashlaming  jaholat  va  nodonlikdan 

kutulishlari  uchun qunt va chidam bilan bilim egallashlari kerak,  degan 

g‘oyani  ilgari  suradi.  U  ilm-ma’rifatni  nasl-nasab  va  mol-dunyo  bilan 

qoiga kiritib boimasligini  uqtirib,  yoshlami  qunt va havas  bilan bilim 

olishga chaqiradi: