ishlariga jalb etadi. Bolalar ota-bobolarining yonlarida boiib, hisob-
kitobni, tarozida narsalaming ogirligini aniqlashni, xaridorlar bilan qay
tarzda muloqotda, muamalada boiishni o‘rganadilar, shu zaylda ular
o‘zlari ham mustaqil suratda tijorat (savdo-sotiq) ishlarini bilib oladilar.
Natijada bolalaming yoshligidan savdo-sotiq ishiga jalb ettirilishi ular-
ning iqtisodiy tarbiyasiga yordam beradi: bolalar mollaming sifatini
aniqlash, bir molning boshqa moldan farqini ajratish malakasini
egallaydilar.
Bozor iqtisodiy va xususiy mulk munosabatlari aks-sadosi xalqimiz-
ning ming yillik hikmatu asotirlarida, rivoyatu dostonlari va ertaklarida,
maqolu matallarida mavjud «Otang-bozor, onang bozor...» so‘zining
o‘zida qanchalar falsafiy ma’no bor, har bir tovushida bir hikmat sas
jaranglaydi. Zero, «Bozor» - «Boz» degani «o‘yin» demakdir («dor-
boz», «masxaraboz» va h. k.). Axir bozor ham bir o‘yin emasmi? Molu
mulkingni tikasan, goh foyda qilasan, goh - zarar - yutasan, yutqa-
zasan...
Xalqimizning bozor tarzi tajribasi-quvonchi, tashvishi, mashaqati,
rohati, urf-odati, rasmu msumi aks etgan maqollaming o‘zigina bozor
iqtisodining barcha zamonaviy prinsiplari va qonuniyatlarini to‘la yorita
oladi. Masalan, marketing va reklama haqidagi: «Onangni otangga
bepardoz ko ‘rsatma», auditorlik xizmati haqidagi: «Hisobli do 'st ayril-
mas», «Har yem i qilma orzu, har yerda bor toshu tarozu», konkurensiya
haqidagi: «Qo ‘lidan shuni olding, ozidan oshini olding»; barter, mol
ayirboshlash haqidagi: «Sizdan ugina, bizdan bugina»; Xalqaro iqtiso-
diy aloqalar haqidagi: «Yuz sm puling bo‘lguncha, yuzta dsting
blsin», inflatsiya haqidagi: «Pul bo‘ldi — kul bo‘ldi», ylxarajatlarini
hisobga olish va yaxshi foyda ko ‘rish haqidagi: «Turkis-tonda qo ‘y bir
so ‘m, kela-kela o ‘n bir so ‘m»; «Tovuqni yesang, bir yeysan, tuxumini
esang, ming yeysan»; kredit (qarz) haqidagi: «Bergan xudoga yoqibdi»,
«Pul-pul keltirar», «Olish - san’at, qaytarish - mehnat»; Kredit
(qarz)ni olib foydali ishga sarflash haqidagi: «Qarz uzilar, xotin yonga
qolar»; dotatsiyalarga qurilgan, tovon tlaydigan iqtisodning holi
voyligi, investitsiya qilib, foydali ishlami boshida turgan iqtisodning
kelajagi haqidagi: «Darding blsa blsin, qarzing blmasin»,
«Sigiring xra bo ‘Isa, berdi xudo, xotin x o ‘ra blsa, urdi xudo»;
Bankrotlik va boqimandalik haqidagi: «Bersang-yeyman, ursang-
o 'laman!», «Olarda kirar jonim, berarda chiqar jonim» kabi maqollari.
Bozor iqtisodi masalalarining xalqimiz tarixiy tajribasi va iqtisodiy
tafakkuridagi inikosidan dalolat beradi. Zero, xalqimiz necha asrlar
68
«Awal. taom, ba’daz kalom» yoki «Awal iqtisod, keyin siyosat»,
deb bejiz aytishmagan. Bugungi bozor iqtisodi sharoitida iqtisodning
siyosatdan ustuvorligi siyosat va iqtisodiy taraqqiyot yoiimizning prin-
sipi tariqasida tasdiqlanishi xalqimizning azaliy iqtisodiy tafakkuri va
tarixiy tajrisidan kelib chiqadigan ibratli g6oyalardir.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, o6zbek xalq ijodida rnaktab, ilm-
ma’rifat hamda yoshlamingqishga dav’at etilishi alohida o‘rin
egallaydi va u zbek xalqi pedagogikasining eng muhim materiallarini
belgilashda asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi.
Awalo shuni aytish kerakki, bizgacha yetib kelgan maqollar, matal-
lar, qo‘shiqlar, afsonalar, rivoyatlar, ertak va dostonlarda bolalarga xat-
savod, ilm ocrganishga oid qarashlar ifodalangan. Xususan, ijtimoiy
hayotda savodxonlik va dunyoviy bilimlami o‘rganishga blgan ehti-
yoj, qiziqishlaming tobora o6sib borishi, xalq donishmandlari tomonidan
ilmni ardoqlashga, yoshlami ilmli boiishga dav’at etish, undashga qara-
tilgan pand-nasihatlar yaratishga sabab boiganligini quyidagi maqol-
lardan aniq ko‘rishimiz mumkin:
Bilim baxt keltirar.
Bilimli kishi o‘zar,
Bilimsiz kishi to6zar.
Ilm-aqi chirog6L
Ilmi yo6qnmg ko6zi yumuq.
Ilmi hikmat suvni yondirar.
Ilm olish-ignada quduq qazish bilan teng.
Ilmni mehnatsiz egallab boMmaydi.
Olim bo‘lsang olam seniki.
Piring kuchli bo‘lgancha,
Biliming kuchli bo‘lsin»
0 ‘qishning erta-kechi bo(lmas.
0 ‘qigan o‘g‘il-otadan ulugV
0 ‘qish-jafoli, keti vafoli....1
Do'stlaringiz bilan baham: