ulug6 ajdodlarimiz Abu Ali ibn Sinoning, Rudakiy, Firdavsiy, Mahmud
Qoshariy, Ahmad Yugnakiy, Ahmad Yassaviy, Yusuf Xos Hojib,
Pahlavon Mahmud kabi buyuk siymolaming ma’naviyat va ma’rifatga
oid qarashlari va taiimotlari ikkinchi Sharq Uygconish davri
mutafakkirlariga hayotbaxsh ma’naviy ozuq, bebaho ilmiy meros boiib
xizmat qilgan.
To4rtmchidan, ikkinchi Sharq Uyg^onish davri aynan bir
paytning o‘zida ham tabiiy, ham ijtimoiy-gumanitar fanlaming gurkirab
rivojlanganligi bilan tavsiflanadi. Buning muayyan sabablari bor,
albatta. Suniy suorishga asoslangan xo6jalikni rivojlantirish,
kemasozlik, dengiz sayohati, harbiy sanoatni o‘stirish, qurilish-
arxitektura, me’morchilik, dehqonchilik va chorvachilikni jadallash-
tirish, Yevropa va Osiyoning, dunyoning boshqa kpchilik mamla-
katlari bilan savdo-iqtisodiy, siyosiy, madaniy aloqalami yoiga qo‘yish
va yaxshilash astronomiya, geometriya, matematika va boshqa tabiiy
fanlaming taraqqiy etishini taqozo etgan boisa, jamiyatning o4sib
borayotgan ma’naviy ehtiyojlarini qondirish esa ijtimoiy-gumanitar
fanlaming o6sishini talab qilar edi.
Yuzaga kelgan obyektiv ehtiyoj va zaruriyatlar asosida XIV-XV
asrlarda tabiiy fanlardan astronomiya ilmi, ayniqsa, rivojlandi.
Matematika sohasidagi olamshumul ixtirolar, yulduzlar jadvali, bino
qilingan rasadxona o4sha davr tabiiy faniarining chosqqisi boiib, ana
shu buyuk kashfiyotlar madaniyat va ma’rifat tarixida yangi sahifa
yaratdi hamda iim-fanning keyingi tarqqiyotida chuqur iz qoldirdi,
Bu davrda tibbiyot ilmi sohasida ham ulkan yutuqlarga erishildi.
Tabobatda nomlari dunyoga mashhur allomalar yetishdi.
XIV-XV asrlarda tarix, mantiq, faisafa, fiqh, tilshunoslik,
adabiyotshunoslik ilmlari, tasawuf taiimoti, badiiy adabiyot, hazm va
nasrda, azal va ruboiyotda, odob-axloq va taiim-tarbiya ilmlari
sohasida ocz davrining buyuk mutafakkirlari, ilm-fan, madaniyat va
ma’rifatning porloq yulduziari, cho6qqiiari yetishib, kamol topdilar.
Mahdumi A’zam, Sayyid Mir Kulol, Sharafiddin Ali Yazdiy, Hofizi
Abru, Abdurazzoq Samarqandiy, Mirxond, Hondamir, Zayniddin
Vosifiy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Xusayn Voiz Koshifiy,
Zahiriddin Muhammad Bobur, Mir Sayyid Jurjoniy va boshqa yuzlab
ulug6 siymolar o6sha davr madaniyati va ma^rifatining so6nmas
yulduzlaridir.
'Beshinchidan, XI asrdan boshlab yoyila boshlagan tasawuf
taiimoti ikkinchi Uyg6onish davriga kelib, Movarounnahr va Xuroson
327
ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’naviy hayotida katta o‘rin tiita
boshladi. Hukmdorlar tasawufning barcha suluklariga, turli oikalardagi
mutasawuflarga hurmat ko‘rsatganlar, mashoyixlar, so‘fiylar, sayyidlar,
oqilu donolar, ulamolar va boshqa diniy arboblarga in’om, sovg‘a, yer-
suv, kiyim-kechak, mol-mulk belgilanib, har biriga o‘ziga munosib
mansab, vazifa berilgan. Davlat hokimiyati islom dini asosida
mustahkamlanib, takomillashib borgan. Har shahar va viloyatda qozi,
diniy masalalarda qaror chiqaruvchi, fatvo beruvchi muftiy, islom
marosimlari, urf-odatlari va shariat qonunlarining bajarilishi ustidan
nazorat qiluvchi muhtasiblar tayinlangan.
Tasawuf
taiimotining
Do'stlaringiz bilan baham: