Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1984, 

c.  139.

237

---

2. «Arfmetika».

3.  «Arifmetika  ilmida  tadqiq  va  tasnif  kitobi»  (bu  kitob 

«Arifmetika,  aljabr  va  almuqoblal  tadqiq  kitobi»  nomi  bilan  ham 

ma’lum va mashhurlar).

4.  «Aljabr  va  almuqobala  hisobida  vasiyat  masalalarini  sharhlash 

usulini  tushuntirishni  va  geometrik  usullami,  «ikki  xato»,  dinor  va 

dirham  usuli  bilan  amal  qilishni  tadqiq  qilish  kitobi»  (bu  risolada  u 

algebraik tenglamalami yechish usulini  takomillashtiradi).

5. «Arximed  muqaddimalari  haqida  risola»  (bu  asardan  Beruniy 

«Vatamlar» kitobida iqtiboslar  keltiradi).

6.  «Matematika»  (bu  asar  meros  boiish  masalalariga  bag‘ish- 

lanadi);

«Ma’mun  akademiyasi»da  asosan  kimyo  fani  bilan  shug‘ullangan 

alloma Abu-l-Hakim al-Kosiyning (X-XI  asrlar) «San ’atning mohiyati 

va  uning  yordami»  («Ayn  as-San 'a  vaayn  as-san ’a»)  asarida  bayon 

etilgan  kimyoviy  jarayonlar  Yevropadagi  XIII-XIV  asrlardagi  ilmiy 

tadqiqotlar darajasiga  to‘g‘ri kelishi va  1905-yilda ingliz  tiliga tarjima 

qilinishi uning bilimlari  naqadar yuksakligidan dalolat beradi.1

Yuqorida  keltirilgan  maiumotlarga  asoslanib,  quyidagi  umumiy 

xulosalami alohida qayd etib o‘tish maqsadga muvofiq:

-  birinchidan, X asr oxiri XI asr boshlarida Ali ibn Ma’mun (997— 

1009)  va  Ma’mun  ibn  Ma’mun  hukmronligi  davrida  tashkil  etilgan 

«Dorul  hikma  va  maorif»  («Majlisi  ulamo»)  xuddi  Afinadagi  Platon 

(Aflotun)  akademiyasi,  Bog‘doddagi  «Bayt  ul-hikma»  akademiyasi 

faoliyatiga  o‘xshab,  ilm-fanning  barcha  sohalarida  tadqiqot  va 

izlanishlar  olib  borilgan,  juda  ko‘p  manbalar  to‘plangan,  tarjimoniik 

ishlari bajarilgan, yunon,  hind,  arab olimlarining ishlari o‘rganilgan,  al- 

Xorazmiy,  al-Farg‘oniy  va  boshqa  allomalaming  oimas  asarlari,  ilmiy 

ishlaridan foydalanilgan va tadqiqotlar o‘tkazilgan;

-   ikkinchidan,  o‘n  uch  yil  faoliyat  ko‘rsatgan  Gurganchdagi 

«Ma’mun  akademiyasi»d&  yuzga  yaqin  mintaqaning  turli  yerlaridan 

kelgan  mashhur olimlar  ilm-fanning turli  sohalari  bo‘yicha  barakali  ish 

olib bordilar;

-   uchinchidan,  Gurganchdagi  «Ma’mun  akademiyasi»da  faoliyat 

ko‘rsatgan  olimlar  qomusiy  bilimlarga  ega  boiganlar,  ular  tabiiy  va 

aniq  fanlami  bilish  bilan  birga  keng  ijtimoiy  fanlami  ham  puxta 

o‘zlashtirganlar;