qo‘shdi va o6z davrida
«Shayx-ar-rais» («Olimlar raisi») unvoni bilan
taqdirlandi.
Ibn Sino o‘z q o ii bilan yozgan tarjimai holida: «Zaruriyat
yuzasidan Buxoroni tark etib, Gurganch tomon ko4chishimga to6g‘ri
keldi. U yerda ilmlami sevuvchi Abul-Husayn as-Sahiliy vazir edi» deb
yozgan edi.
Ibn Sino Xorazmda 1005-1012-yillarda «Ma’mun akademiyasi»da
olimlar bilan hamkorlikda ishlab, zining «Tib qonunlari» va boshqa
yirik asarlarini yozdi.
Ayniqsa, Ibn Sinoning «Tib qonunlari» asarida talqin etilgan taiim-
. tarbiya xususidagi fikrlar g6oyat muhimdir. U bola tarbiyasini
tugilmasdan ona qornidaligidanoq boshlash masalasiga alohida e’tibor
beradi. Uning fikricha, bola tugilganidan boshlab esa oyoqqa turguncha
maium tartibda tarbiyalanib borishi lozim. Bu tartib o‘z vaqtida
ovqatlantirish, cho6miltirish, uxlatish, yrgaklash kabi muayyan tartib
va qoidalardan iborat. Bola tabiatini mustahkamlashdagi muhim
vositalar alla aytib asta-sekin tebratish, musiqa eshittirish, ashula
aytishdan iborat boiib, yaxshi uxlaydi. Alla aytib tebratish uning
tanasiga, musiqa uning ruhiyatiga orom baxsh etadLUmuman, ibn Sino
yosh bola tarbiyasini turli sharoitda muayyan izchillik va tartib bilan olib
borish haqida yosh onalarga juda yaxshi maslahatlar beradi:
«Bolaga do‘q qilma, yomon bo‘lma qo‘pol, uyqu qochar, qo ‘rqar,
axir bo‘lur battol, yumshoq beshik bo‘lsin o ‘rni uxlaganda, qorong‘ulik
tushib tursin misli tunday... Uyg‘oq chog‘i yorug‘likdan ayirmagil,
yulduz-samo ko‘rsun bola shodlanur dil. Rang-tuslarni ko ‘rsat unga
turli-tuman, kunduz kuni, etmoq ersang ko‘zni ravshan. Gar istasang,
o ‘rgatmoqqa so ‘zu kamol, erkalatib ovoz chiqar har xil muqom».
Zero, bolalaming o‘spirinlikka tish davri tarbiyasi o6ziga xos
xususiyatga ega boiib, bu davrda ularda xulq-atvor shakllanadi. Ibn
Sino nazarida, «Bola xulqini mo ‘tadillikda saqlashga alohida e ftibor
berish kerak. Bundan ikki manfaat bor. Biri -
bolaning ruhi uchun
bo ‘lib, u yoshlikdan boshlab yaxshi xulqli bo ‘lib o ‘sadi va keyinchalik
bu unga ajralmas malaka bo ‘lib qoladi.
Ikkinchisi - uning badani uchundir, chunki yomon xulq turli mijoz
buzilishlaridan bo‘ladi. Shuningdek, agar yomon xulq odatga kirib
qolsa, u mijoz buzilishini keltirib chiqaradi. Masalan, g 'azab kuchni
qizdiradi, qayg ‘u kuchni quritadi...»
Ibn Sino bolani kamolotga erishishining birinchi mezoni
hisoblangan ilmu ma’rifatni egallashga da’vat etar ekan, ilmu ma’rifat
218
insonni ma’naviy yuksalikka ko‘taradi va jamiyat ravnaqining asosiy
omili bo‘lib xizmat qiladi, deydi:
«Tark qil bor narsani, jon barchadin a’lodur, jon kamoli ilmdandir,
ilmdandir so‘lu sog‘. Jon agar bir shisha boisa, ilm sham chirog‘.
Hikmati insonni bilgil ul chiroqda misli yog‘. U1 agar ravshan yonar, sen
ham salomat ham tirik, ul chiroq, so‘nsa, sening ham oichaninmasmu
shu chog‘«.
Ibn Sinoning «Tadbiri manzil», «Kitob ash-shifo», «Kitob Najot»,
«Kitob ishorat va tanbihot», «Donishnoma» asarlaridagi taiim
jarayonida amal qilinishi zarur boigan didaktik qoidalar quyidagilardan
iborat:
- bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilib qo‘ymaslik;
- ta’ limda yengildan og‘ irga borish orqali bilim berish;
— o‘qitishda jamoa (ya’ni sinf) boiib o‘qitishga e’tibor berish;
— bilim berishda bolalaming mayli, qiziqishi va qobiliyatini hisobga
olish;
- o ‘qitishni jismoniy mashqlar bilan qo‘shib olib borish.
Bu talablar hozirgi davr taiim tamoyillariga ham mos kelishi bilan
qimmatlidir.
Ayniqsa, ibn Sinoning bolaga taiim-tarbiya berish bilan
shug‘ullanuvchi o‘qituvchining qanday boiishi haqidagi fikrlari muhim
ahamiyatga egadir: «Bola baquwat bo‘lib, szlashuv nutqini yaxshi
Do'stlaringiz bilan baham: