(3)
19-rasm. Topografik karta varag`i
AB KC/m
va
b
1
C BC/n
bo`lganligi uchun
a
1
b
1
KC/mn.
Hormal (standart) ko`ndalang
masshtab uchun m=n=10 shu sababli
a
1
b
1
0,01KC.
(4)
Hormal ko`ndalang masshtabning eng kichik bo`lagi uning asosining 0,01
qismini, ya`ni 0,2 mm tashkil etadi. Uchburchaklar o`xshashligidan a
2
b
2
=2a
1
b
1
,
2
8
a
3
b
3
=3a
1
b
1
va h.k. Ko`ndalang masshtabdan foydalanish uchun berilgan sonli
masshtabda tegishli elementlar hisoblanadi. Masalan, rasmda tasvirlangan
ko`ndalang masshtab nomogrammasidan 1:10000 masshtabda 487 m kesma
uzunligini topish kerak. Bu holda plandagi 1 sm ga joyda 100 m, 2 sm li KS asosga 200
m, kichik AV bo`lakka 20 m to`g`ri keladi, eng kichik a
1
b
1
=2 m, masshtab aniqligi 1 m
bo`ladi. Stirkul (o`lchagich) ignalari orasida ikkita asos (400 m) olamiz, keyin chapdagi
ignani to`rt kichik bo`lakka (80 m) va o`lchagichni yuqoriga uch yarim bo`lakka (7 m)
suramiz, bunda chapdagi igna og`ma chiziq bo`yicha, o`ngdagisi esa vertikal bo`ylab
baravar suriladi, ignalar MN oraligi 487 m kesmani tashkil etadi. Rasm bo`yicha RS
kesma 1:5000 masshtabda 357 m ga teng, 1:2000 masshtabda 142,8 m; 1:1000
masshtabda kesma PQ=59,0 m va 1:25000 masshtabda 1475 m; 1:100000
masshtabda kesma TU=5,68 km va 1:50000 masshtabda esa 2,84 km ni tashkil etadi.
Ko`ndalang masshtab grafigi masshtabli deyiladigan metal chizg`ichlarda va ayrim
asboblarda gravirlanadi.
Berilgan masshtabli chizmada ifodalangan m
t
= 0,1 mm kesmaga to`g`ri
keladigan joydagi chiziq ko`ndalang masshtabning chekli aniqligi deyiladi, u quyidagi
formula orqali hisoblanadi:
m
t
f
чекли
м
, (5)
10000
bu ifoda bo`yicha 1:5000, 1:2000, 1:1000 masshtablardagi planning chekli aniqligi mos
ravishda 0,5 m; 0,2 m va 0,1 m ni tashkil etadi. Demak, o`lchamlari keltirilganlardan
kichik bo`lgan joy predmetlarini planda masshtabli shartli belgilarda tasvirlash imkoni
bo`lmaydi. Bunday berilgan masshtabda plan tuzish uchun o`lchash ishlari aniqligini
va batafsilligini asoslash masalasi kelib chiqadi va uni echish yo`llari geodeziyada
amaliyotda ko`rib chiqiladi. Masshtab aniqligini bilgan holda quyidagi ikkita masalani
echish mumkin: a) karta masshtabida tasvirlash mumkin bo`lmagan joy predmetlari
va konturlar egri- bugriliklari o`lchamini aniqlash; b) bizga kerak bo`lgan joy
predmetlari kartada o`xshash shakllar bo`lib tasvirlanishi uchun karta masshtabini
tanlash.
2
9
Do'stlaringiz bilan baham: |