Ingenerlik geodeziyasi

  
  
   
  
  
II-BOB. TOPOGRAFIK KARTALARNI O`RGANISH  
2.1. KARTA, PLAN VA PROFIL TO`G`RISIDA TUSHUNCHA.  
  
      
    
   

---

 
 
 
 
2
1
 
 
 
Karta.  yersirtining  katta  bo`lagi  ellipsoid  bo`lganligi  sababli,  uning  tekislikka 
o`xshash holda proekstiyalab bo`lmaydi. Katta joyni qog`ozda tasvirlashda kartografik 
proekstiyalash qoidalariga amal qilinib, birmuncha o`zgartirib tushiriladi.  
 Karta deb yersirtini yoki uning katta  bo`lagini yeregriligini hisobga olib, matematik 
qoyidalar asosida bir oz o`zgartirib, kichraytirib qog`ozga tasvirlangan proekstiyasiga 
aytiladi.  
Kartada butun yersirtini yoki uning bir qismini tasvirlash mumkin. Kartalar turli 
masshtabda tuziladi. Masshtabiga qarab kartalar uchga bo`linadi: a) yirik masshtabli 
kartalar:  bu  kartalarga    masshtabi  1:100000  gacha  bo`lgan  kartalar  kiradi:  b)  o`rta 
masshtabli kartalar kiradi:  
 
14-rasm. Topografik karta  
Bu  kartalarga  masshtabi  1:100000  –  1:1000000  masshtabli  kartalar  kiradi; 
Mayda masshtabli kartalar bularga masshtabi 1:1000000 dan kichik bo`lgan kartalar 
kiradi.  
  
Plan.  Joyning  kichik  bo`lagini  yeregriligini  hisobga  olmay  kichraytib,  o`xshash 
holda gorizontal tekislikka tushirilgan proekstiyasiga plan deyiladi..  
     

---

 
 
 
 
2
2
 
 
 
Planda joy tafsiloti bilan birga joy relefi ham tasvirlansa, u topogafik plan plan deb 
ataladi. Plan va kartalar orasidagi farq qo`yidagilardan iborat:  
 Kartalarni  tuzishda  katta  yerbo`laklarni  maydonlarini  tasvirlash  nazarga  tutiladi, 
planlarni tuzishda esa kichik yerbo`laklarni.;  
 Kartalarni  tuzishda  yeregriligi  hisobga  olinadi,  planlarni  tuzishda  esa  hisobga 
olinmaydi;  
 Kartalarda  tasvirlangan  yerbo`laklarni  maydonlari  o`zgaradi,  planlarda  esa 
o`zgarmaydi;  
 Planlardagi  masshtablar  doimiy  bo`ladi,  katalarni  masshtablari  esa  bir  nuqtadan 
ikkinchi nuqtaga o`tishi bilan o`zgaradi.   
 
15-rasm. Joy uchastkasi (a) va uning plani (b)