"makroiqtisodiyot"

 
7.3. Jon Maynard Keyns va iste’mol funksiyasi 
Biz, 1936-yilda chop etilgan Jon Maynard Keynsning bosh nazariyasi bilan 
iste'molni o'rganishni boshlaymiz.Bizning Keyns iste'mol funksiyasini nazariyasini 
yaratdi  va  bu nazariya makroiqtisodiy tahlilda asosiy rol o'ynagan. Keling ko'rib 
chiqaylik,Keynes  iste'mol  funktsiyasi  haqida  o’ylad,  va  uning  g’oyalari 
ma’lumotlarga qarshi chiqqaniga guvoh bo’ldi. 
Keyns nazariyasi 

---

78 
 
Bugungi kunda, iqtisodchilar murakkab texnikaga tayanib iste'mol ma’lumotlarini  
tahlil  qiladilar.  Kompyuter  yordamida,  milliy  daromad  hisobi  orqali    umumiy 
iqtisodiyotning  tahlil  qilish  va      individual  uy  xo'jaliklarining  tekshirish,  ular 
haqidagi  jami  ma'lumotlar  ustida  batafsil  tahlil  qilish  ishlari  amalga  oshiriladi. 
Keyns,  chunki  1930-yilda    ma'lumotlar  silsilasi  kattaligidek  kompyuterlar  tahlil 
qilishning ham  afzalligi zaruriyligi haqida yozgan edi. Statistik tahlilga tayanish 
o'rniga, Keyns iste'mol funktsiyasi asosida o’z-o’zini  kuzatish va sababli kuzatish 
conyucturasini yaratdi. 
Birinchi  va  eng  muhimi,  Keyns  marginal  iste'mol  talabi    deb  iste'mol 
miqdorini  nol  va  bir  o'rtasidagi  qo'shimcha  dollar  daromadini  hisoblaydi.  U 
shunday  yozadi:  “fundamental  psixologik  qonunlarga  yukasak  ishonchlar  bilan 
vakolat  berganmiz…,  daromadlari  oshganidek  iste’mol  qilish  ham  oshadi  ammo 
ko’proq  daromadda  o’sish  kuzatiladi.  ''Ya’ni  shaxs    qo'shimcha  dollar  olsa,  u 
odatdama’lum bir qismini sarflaydi, va  ma’lum bir qismini jamg’aradi. 10 bobda  
ko'rib  chiqqanimizdek  Keyns  muvozanatini  rivojlantirdik,    iste’molga  bo’lgan 
marginal  talab  Keyns  siyosati  tavsiyalariga  ya’ni  keng  tarqalgan  ishsizlikni 
kamaytirish  uchun  muhim  edi.  Fiskal  siyosat  kuchi  iqtisodiyotga  ta'sir  qilishida 
ya’ni  fiskal  siyosat  bilan  ifodalangan  daromad  va  iste'mol  o'rtasidagi  fikr 
mulohazalarni ko’payishidadir. 
Ikkinchidan, Keyns iste'molnidaromadga nisbati, bu o'rtacha iste'mol talabi 
pasayadi, daromad ko'tariladi,  U jamg’arish qimmatli, chunki u kambag’allikdan 
ko’ra o’z daromadini yuqori nisbatda ushlab turishi bilan boy bo’lishga intiladi. 
Shuningdek,  keyns  analizi  shundan  iboratki,  istemolga  bo’lgan  o’rtacha  talab 
kamaysa, daromad oshishi keynsning markaziy iqtisodiyotiga aylandi. 
Uchinchidan,  Keyns  fikricha    daromad  iste'molning  asosiy  me’zonidir,  va 
talab  darajasi  muhim  rol  o’ynamaydi.Uning  tahmini  o'zidan  oldingi  klassik 
iqtisodchilari e'tiqodidan keskin farq qiladi. Klassik iqtisodchilar, yuqori talablar 
nazariyasi  bir  masala  sifatida  jami jamg’armani    rag'batlantiradi,  iste'molni  esa 
rag'batlantirmaydi  deb  hisoblaydi.  Keyns  talab  darajasini  iste'molga  ta'sir 
ko'rsatishi mumkin, deb tan oldi. Uning yozishicha,”tajribalardagi asosiy xulosasi 
talab darajasining qisqa muddatli ta’siri nisbatan ahamiyatsiz bo'ladi''. 
Bu uch taxminlar asosida, Keyns  iste'mol funktsiyasini quydagicha ishlab chiqadi 
 
C = C
-
 + cY, C
-
> 0, 0 
 
C-iste'mol ,Y- bir martalik daromad, C 
— 
o’zgarmas, va c-iste'mol qilishning 
marginal talabi. , iste'mol funktsiyasi, to'g'ri chiziq grafigi bo'ladi. C
-
vertikal o'qda 
to’xtaydi, va c qiya holatda belgilaydi. Keyns o'rtaga tashlagan iste'mol funktsiyasi 
uch  xususiyatlariga    e'tibor  bering.  Bu  Keynsning    dastlabki  farazi  tasdiqlandi, 

---

79 
 
chunki  ,  nol  va  bir  orasidagi  iste'molga  b’lgan  marginal  talab  bu  –  c,  shunday 
qilib, yuqori daromad yuqori iste'mol va shuningdek yuqori jamg’arish bo'lishiga 
olib  keladi.  Bu  iste'mol  funktsiyasida  Keyns  ikkinchi  farazi  tasdiqlandi,  chunki 
o'rtacha iste'mol  talabi APC ni tashkil etadi, 
 
APC = C / Y = C / Y + c. 
 
 
Y ko'tarilsa, C/Y pasayadi,  shuning uchun o'rtacha iste'mol talabi C / Y 
tushadi.  Nihoyat,  iste'mol  funktsiyasi  Keynsning    uchinchi  farazi  tasdiqlandi, 
chunki talab darajasi iste'mol faktori sifatida bu tenglamani  o’z ichiga olmaydi.