"makroiqtisodiyot"

 
3-mavzu.  BIZNES-SIKLLAR VA IQTISODIY TEBRANISHLAR 
 
Reja 
1. Iqtisodiy davr tushunchasi va uning bosqichlari 
        2. Iqtisodiy davrlarni yuzaga kelish sabablari 
3. Iqtisodiy davrlarning asosiy tiplari 
4. Iqtisodiy davrlarning ta’siri 
5.Davlatning davriylikka qarshi siyosati 
Tayanch so’z va iboralar : iqtisodiy inqiroz, iqtisodiy  sikl ,turg’unlik 
(depressiya) , jonlanish, yuksalish, davriylik, iqtisodiy jarayon, tebranish. 
 
1. Iqtisodiy davr tushunchasi va uning bosqichlari 
Barqaror  iqtisodiy  rivojlvnishning  sharti  bo’lib  muvozanat,  ijtimoiy  ishlab 
chiqarish  va  iste’mol,  yalpi  talab  va  yalpi  taklif  o’rtasidagi  tenglik  hisoblanadi. 
Biroq bozor iqtisodiyotida muvozanat holati vaqti  vaqti bilan buzilib turadi. Milliy 
xo’jalik  amal  qilishida  muayyan  davriylik,  takrorlanish  kuzatiladi,  bunda 
iqtisodiyotning yuksalish davri pasayish hamda turg’unlik davrlari bilan almashadi. 
Davriylikni  milliy  iqtisodiyotni  bir  makroiqtisodiy  muvozanatdan  boshqasiga 
harakati sifatida aniqlash mumkin. 
Iqtisodiy  o’sish  –  bu  o’zgarmagan  holda  bir  xilda  yuksalib  borish  holatidir. 
Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  harakatida  ishlab  chiqarishning  umumiy  hajmi  juda  tez 
o’sadigan yillar bor, boshqa yillarda esa bu jarayon sekin yuz beradi, ba’zida esa 
pasayish  yillari  ham  bo’ladi.  Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  harakatida  muayyan  vaqt 

---

30 
 
oralig’ida tez-tez takrorlanadigan holat uning rivojlanishini davriylik xususiyatini 
bildiradi.  Bir  davrning  oralig’i  iqtisodiyotni  bir  inqirozdan  boshqasigacha,  yoki 
boshqacha aytganda cho’qqining bir nuqtasidan boshqasigacha bo’lgan harakatini 
qamrab oladi. Iqtisodiy pasayish iqtisodiyotning yuksalishi, ishlab chiqarish o’sishi 
va ishsizlik qisqarishi bilan almashadi. 
Zamonaviy  sharoitda  davlat  iqtisodiyotning  “qizib  ketishini”  oldini  oluvchi 
yoki  turg’unlik  bosqichida  iqtisodiyotni  jadallashtiruvchi  iqtisodiy  vositalarning 
butun  to’plamiga  ega.  Shu  maqsadlarda  soliq  tizimidan  foydalaniladi:  foydaga 
(qo’shilgan  qiymatga)  soliq  stavkasini  oshirish  yoki  tushirish  orqali  davlat 
muayyan  faoliyat  sohalarida  ishchan  faolllikni  rag’batlantiradi  (yoki  aksincha 
to’xtatadi),  imtiyozlar  tizimidan  foydalanib,  muayyan  korxonalar  guruhiga 
maqsadli  yo’naltirilgan  ta’sirni  amalga  oshiradi.Xuddi  shu  maqsadlarda  kredit 
siyosatidan  foydalaniladi–foizning  hisob  stavkasini  tushirib  yoki  oshirib, 
qo’shimcha  kapital  qo’yilmalarga  qiziqishni  oshirish  yoki  ularni  butunlay  yo’q 
qilish  mumkin.Ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  va  davriylikni  yumshatishga 
davlatning byudjet siyosati katta hissa qo’shadi. Rivojlanishning yirik dasturlarini 
(masalan, 
ishlab 
chiqarish 
infratuzilmasini) 
byudjet 
hisobiga 
moliyalashtirishjamiyat  uchun  zarur  faoliyat  sohalarida  biznesni  rivojlantirish 
uchun umumiy shart-sharoitlarni yaratadi.  
Iqtisodiy  davr  milliy  xo’jaliklar  notekis  rivojlanishi  va  umuman  iqtisodiy 
jarayonni  ifoda  etuvchi  iqtisodiy  faollikni  qator  bir  biri  bilan  ketma  ket 
almashadigan  bosqichlarini  o’z  ichiga  oladi.  Oxir  oqibatda  davriylik  orqali 
iqtisodiy  o’sish  namoyon  bo’ladi,  yoki  harakat  doiraviy    emas,  vaziyatning  uzoq 
muddatli  kabi,  o’rta  muddatli  tebranishlarini  aks  ettirib  spiral  bo’yicha 
bo’ladi.Davriylik    -  tizimning  davrlar  yordamida  o’z  harakatini  amalga  oshirish 
xususiyati. Davriylik muvozanatli kabi muvozanat bo’lmagan tizimlarga ham xos, 
bunda faqat shakl jihatdan farq qiladi - doiraga  yaqin shakldagi, to’lqin shaklidagi, 
spiral  shaklidagi  yoki  zina  shaklidagi  ko’rinishga  ega  bo’ladi.Iqtisodiy  davrning 
harakatida ketma-ket bo’ladigan to’rtta bosqich kuzatiladi: