Maktabgacha yoshdagi

Idrokning ba’zi bir xususiyatlari. Idrok odamning faoliyati bi-

lan chambarchas bog‘liq jarayondir. Agar biz biron rasmga mah-

liyo bo‘lib uning qarshisida qimirlamay tursak ham, baribir bi-

---

121

ror aqliy ishni amalga oshiramiz, aks holda hech narsani anglay 

olmagan bo‘lamiz. Odatda bizning ongli idrok qilishimiz, bilib 

olishimiz lozim bo‘lgan qandaydir konkret masalani yechish-

dan iboratdir. Uni maxsus perseptiv faoliyat ( lotincha percep-

tio – idrok) deb atash mumkin. Deyarli har qanday obyekt shu 

obyektni qurshab olgan fon bilan birgalikda idrok qilinadi. Dars 

boshida o‘qituvchi butun sinfga, partada o‘tirgan ko‘plab bola-

larga nazar tashlab turibdi, deb faraz qilaylik. Ammo shunday 

bir lahza yuz beradiki, o‘qituvchining nigohi ana shu o‘nlab 

o‘quvchilar orasidan bittasini ajratib olib, kuzatib boradi. Qolgan 

butun sinf fon vazifasini o‘taydi. Ba’zan obyekt bilan fon o‘zaro 

o‘rin almashib turishi mumkin (vaza, o‘rdakcha, ayol va hoka-

zo). Bunday rasmlar ikkilanuvchi tasvirlar deb ataladi.

Analizatorlarimizga keluvchi ko‘pdan ko‘p qo‘zg‘alishlar 

orasidan qaysi biriga diqqatimizni qaratsak, faqat shunisinigina 

biz ayni chog‘da idrok qilamiz. Bu hol idrokning tanlab (ajratib) 

oluvchanlik xossasi deb ataladi. Idrokning yax litligi va onglili-

gi o‘tmish tajribamizning natijasi hisoblanadi. Agar derazadan 

olis dagi simyog‘ochlarga qarasak, ular ko‘z to‘r pardasida juda 

kich rayib aks etadi, oldimizda yotgan qalamdan ham kichikdek. 

Lekin biz ikkalasini ikki xil idrok qilamiz. Bu idrokimiz ning 

konstantligidan, ya’ni doimiyligidan dalolat beradi. Bolalarda 

turmush tajribasi oz bo‘lganligi sababli idrok ning konstantlik 

xususiyati amaliy faoliyatlari jarayonida yuzaga keladi.

   a