Maktabgacha yoshdagi

Ko‘nikma va odatlar, ularning hosil bo‘lishi. Ko‘nikmalarni 

malakalardan ajrata bilish zarur. Ko‘nikmalar asosida bi-

ror narsa qilishni o‘rganish mumkin-u, lekin bu ishni baja-

rish malakasi hali egallab olinmagan bo‘lishi mumkin. Masa-

lan: 5–5,5 yoshli bola ruchka ushlashni, yozishni o‘rganib 

olgan bo‘lishi mumkin, lekin hali yozish malakasini egallagan 

emas. Ko‘nikmalar kishi o‘z faoliyati jarayonida hosil qilgan 

bilimlar yoki malakalarga asoslangan biror ishni bajarishning 

---

88

ma’lum darajada mukammal usulidir. Ko‘nikma bu biror ishni 

bajarishga tayyorgarlik, malaka esa faoliyatning avtomatlash-

gan bo‘g‘inidir. Ko‘nikmalar turli darajalarda bo‘lishi mum-

kin: ayrim hollarda ular malakalarda tarkib topishidan oldin 

hosil bo‘lishi, boshqa hollarda faoliyatning yanada rivojlani-

shi bo‘lishi mumkin. Uzoq mashq qilinmasa, ishlar takror-

lanib turilmasa, malaka hosil qilib bo‘lmaydi. Ko‘nikma esa 

ko‘p mashqlarni bajarmasdan ham paydo bo‘lishi mumkin. 

Ko‘nikma uchun talab qilingan narsani tushunish, ishni baja-

rish usulini bilish muhimdir. Agar malakalarimiz qat’iy tarzda 

bizdagi bilimlarga tayansa, faoliyatning maqsadi va talablariga 

ko‘ra harakatlarni muvaffaqiyatli bajarilishini ta’minlasa, biz 

buni ko‘nikma deb ataymiz.

Kishining xulq-atvorida mustahkamlanayotgan va uning 

ehtiyojiga aylanib qolgan harakatlar odat deyiladi. Odatlar xud-

di malakalar singari xulq-atvor va faoliyatning avtomatlash-

gan ele mentlaridan iborat, lekin ular orasida muhim farqlar 

ham bor. Inson shaxsiga xos bo‘lgan malaka va odatlarning 

nerv-fiziologik asoslarini tushuntirishda akademik I.P. 

Pav-

lovning dinamik ste reotip haqidagi ta’limoti juda katta ahami-

yatga egadir.

Bu ta’limot bizga malaka va odatlarning murakkab mexa-

nizmlarini ma’lum darajada tushuna olish imkoniyati-

ni beradi. Har bir odam o‘zining xususiy yashash sharoiti-

ga, ya’ni o‘zining kundalik hayot tarziga o‘rganib, odatlanib 

qolgan bo‘ladi. Bu ning asosiy sababi shundaki, odamda ay-

ni shu ha yot tarziga nis batan dinamik stereotip vujudga ke-

ladi. Bordiyu, hayot sha roitini kes kin o‘zgartirsak, dinamik 

stereotip buziladi va yangi sharoitga mos keladigan yangi di-

namik stereotip yuzaga kelgunicha ancha vaqt o‘tadi. Chu-

nonchi, bog‘chaga yangi kelgan bola o‘zining nihoyatda odat-

lanib qolgan uy sharoitidan yangi tamomila boshqa sharo itga 

o‘rganib ketguncha, ya’ni yangi dinamik stereotip hosil 

bo‘lguncha xarxasha qiladi. Odat kishini aynan bir faoli-

yat bilan shug‘ullanishga undaydi. Odatlar maj muidan inson 

xarakteri ke lib chiqadi. Odatlarning ijobiy va salbiy turlari 

bo‘ladi. Kishida mehnat turi bilan bog‘liq professional odat-

---

89

lar bo‘ladi. Masalan: shifokor odamning ko‘rinishi, qiyofasi-

ga qarab sog‘lom yoki kasal ekanligiga e’tibor berishga odat-

langan. Ijobiy – aqlni bir joyga qo‘yib ishlashi, tozalikka, 

xushmuomalalikka, kishilarga ziyraklik bilan munosabatda 

bo‘lishga odatlanishi. Salbiy – ishyoqmaslik, qo‘pollik, che-

kish, ichishga odatlanish, ijobiy odatlarga ega bo‘lish uchun 

imkoniyat boricha ijobiy harakatlarni tez-tez takrorlab tu rish, 

ularni odatdagi harakatlarga aylantirish, salbiy odatdan xalos 

bo‘lish uchun tegishli harakatlarni takrorlamaslik kerak.