Maktabgacha yoshdagi

Ilk yoshda o‘yin faoliyati. Bu yoshda bolaning o‘yinlari ha-

li juda oddiy bo‘ladi. Aslida ular tom ma’nodagi o‘yin bo‘lmay, 

balki chinakam o‘yinga tayyorgarlikdir. Bu yoshdagi bolalarning 

sodda o‘yinlarini mashq o‘yinlari, harakat o‘yinlari, manipulatsi-

ya (timirskilash) o‘yinlari deb atash mumkin. Bunday o‘yinlarda 

bola o‘yinchoqlarni bir joydan ikkinchi joyga olib borib qo‘yadi, 

mashinalarni, aravachalarni yurgizib ko‘radi, kubiklarni ustma-

ust qilib taxlaydi va shu kabi harakatlarni bajaradi. Bunday sodda 

o‘yinlarda hali bola xayolini boyitadigan mazmun yo‘q.

Bola ikki yoshga to‘lgach, uning o‘yinlarida jiddiy o‘zgarish 

ro‘y beradi. Bolaning o‘yiniga endi taqlidiy harakatlar qo‘shiladi. 

Bola kattalardan ko‘rgan bilganlarini o‘yinda taq lidan takror-

lay boshlaydi. Bu davrda bola mashinasini u yoqdan bu yoqqa 

silji tish yoki tepalikdan sirg‘antirib tushirish bilan cheklanmay, 

haydovchilarning harakatlarini bajaradi. Mashina ovoziga taqlid 

qilib ovoz chiqaradi, mashinada yuk tashiydi va hokazo. Qiz bola 

bo‘lsa, bu yoshda qo‘g‘irchog‘ini yuvintiradi, ovqatlantiradi, ux-

---

289

latadi, jazolaydi. Bolaning bunday o‘yinlarida esa endi tiklovchi 

xayolning yuzaga kela boshlaganini ko‘ramiz. Bola uch yosh-

ga to‘lish oldida rollarga bo‘linib o‘ynaydigan o‘yinlar ham pay-

do bo‘ladi. Ular o‘yinda rollarni taqsimlab oladilar va ular dan – 

«Men samosval ning haydovchisi bo‘laman», «Sen eks kavatorda 

turasan», «Men doktor bo‘laman», «Sen doktorga kelasan» kabi 

mulohazalarni eshitish mumkin. Bolalar o‘z rollarini mohirlik 

bilan bajarishga intiladilar. Ana shunday rolli o‘yinlarda bola-

larning xayol faoliyatlari rivojlanadi. Ularda ijodiy xayol kurtak-

lari ham yuzaga kela boshlaydi.

Nutqning o‘sishi bola shaxsining rivojlanishiga katta ta’sir 

ko‘rsatadi. Bola kattalarning gaplariga tushunadigan bo‘lgach, 

har turli ertak va hikoyalarni qiziqib tinglaydigan bo‘ladi. Bolalar 

o‘zlari biladigan, o‘zlariga yaxshi tanish bo‘lgan narsa lar (hayvon-

lar, bolalar kabi) haqidagi hikoyalarni jon-u dili bilan eshitadilar. 

Bola bunday hikoyalarni eshi tishda bevosita o‘zining idrokiga, 

tasavvurlariga tayanadi. So‘z esa bolaning narsalarni boshqacha 

idrok qilishiga, ularning boshqa narsa larga o‘xshashligini aniq-

lashiga va ana shunday o‘xshashliklarni aniqlash asosida yangi 

obrazlar, yangi tasavvurlar yaratishiga yordam beradi.

Ilk yosh davridagi bolalarning xayol faoliyatlarini rivojlan-

tirishda o‘yinning roli nihoyatda kattadir. Shuni e’tiborga olib,  

bolalarning o‘yinlarini tashkil qilishga, ularga o‘yinchoqlarni 

to‘plab berishga ahamiyat bilan qarash kerak. Bu yoshda bolalar-

ning o‘yinchoqlari anchagina yirik, rangdor, qimirlaydigan, 

ya’ni bolalarning e’tiborini o‘ziga jalb qiladigan, shu ningdek, 

sinmaydigan, yengil va oson yuviladigan bo‘lishi ke rak.