Она тили 5 синф indd

Shundan xabar ber, O‘lmas.
  89-mashq.
 Hushyorligim, bulog‘i, tilakka, qo‘g‘irchoqqa, sinov, qay-
noq, sovuq, anglamoq, atamoq
 so‘zlarida qo‘shimcha qo‘shilishi bilan 
qaysi tovush qaysi tovushga almashganini ayting. Yozilishiga diqqat 
qiling.
 90-mashq.
 Uchta, pochta, yigitcha, yozsin, ketdi, o‘n besh
 so‘zlarini 
o‘qing. Qanday o‘zgarish bo‘layotganiga e’tibor qarating.
 Nutqimizda bir tovushning boshqa tovushga almashishi 
hodisasi ham ko‘p uchraydi.
http://eduportal.uz

---

42
ONA TILI 5-sinf
 
 91-mashq.
  Maktab  hayotidan  olingan  xandalarni  o‘qing,  so‘zlar-
ning talaffuziga va yozilishiga e’tibor bering. Qavs ichidagi so‘zlardan 
to‘g‘risini tanlang.
*   *   *
Tarix darsida o‘qituvchi bir o‘quvchiga (sovol, savol) berdi:
– Fransiya – Prussiya urushi haqida nima bilasan?
O‘quvchi o‘rnidan turdi, lekin undan sado chiqmadi.
– Nega gapirmayapsan?
– Dadam (urush, urish), janjalga aralashma, deganlar.
*   *   *
Botanika darsida ustoz so‘rayapti:
– Aytgin-chi, Ali, olmani daraxtdan qachon uzamiz?
Bola javob berdi:
– Bog‘bon uxlaganida va iti (bog‘lik, bog‘liq) bo‘lganida!..
  Aytilgani kabi yoziladigan tovush almashishi hodisalari.
– 
k
 tovushi bilan tugagan so‘zlarga egalik qo‘shimcha-
si qo‘shilganda so‘z oxiridagi 
k
 tovushi 
g
 ga aylanadi: 
tirgak + - 
i
 → tirgagi;
– 
q
 tovushi bilan tugagan so‘zlarga egalik qo‘shimcha-
si qo‘shilganda so‘z oxiridagi 
q
 tovushi 
g‘
 ga aylanadi: 
tomoq + - 
i 
→ tomog‘i.
Ammo ba’zi so‘zlar bu qoidaga bo‘ysunmaydi, ya’ni o‘zga-
rishga uchramaydi: idrok, ishtirok, axloq, ravnaq, huquq, itti-
foq va hokazo.
– 
ga
, -
gach
, -
gan
, -
gina
 kabi g tovushi bilan boshlanuv chi 
qo‘shimchalar uch xil aytiladi va yoziladi: yurakkinam, oqqan, 
quloqqa, bug‘ga. 
Eslatma: 
b
 va 
m
 tovushlaridan oldin kelgan 
n
 tovushi 
m
 shak-
lida aytilsa ham, 
n
 yoziladi: shamba-shanba, ko‘rimmas-ko‘rin-
mas.
http://eduportal.uz

---

43