Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

birinchidan,  ashyoning  nobud  bo'lishi  tufayli;

ikkinchidan, ashyo fuqarolik muomalasida bo'lmaganligi tufayli (FK, 

82-modda);

uchinchidan, v a’da qilingan harakatlarni sodir etish uchun cheklashlar 

m avjud  bo'lsa.

B und ay   m a jb u riy a tla r,  odatda,  bajarish   m um kin  bo'lm aganligi 

tufayli  bekor  qilinadi.  Biroq,  ashyo  hadya  qiluvchining  qasddan   yoki 

ehtiyotsizlidan  sodir  etgan  harakatlari  oqibatida  nobud  bo'lsa,  u  hadya 

oluvchiga  yetkazgan  zararlam i  qoplash  m ajburiyatini  oladi.

Hadya qiluvchining subyektiv huquqlari hal qiluvchi rol o'ynaganligi 

va shaxsga tekinga o'tkazilganligi bois, ushbu munosabatlarda qonunchilik 

hadya  qiluvchiga  bir  qator  ustuvorliklar  beradi.  Chunonchi,  agar  hadya 

oluvchining  hadya  qiluvchi  uchun  k atta  nomulkiy  qiymatga  ega  bo'lgan 

hadya  buyum ga  nisbatan  muomalasi  uning  butunlay  yo'q  bo'lib  ketishi 

xavfini  solsa,  hadya  qiluvchi  hadyani  sud  tartibida  bekor  qilishga  haqli. 

Demak,  bu  hadya  oluvchining  hadyaga  nisbatan  vijdonan  m unosabatda 

bo'lishini va  uni saqlash m ajburiyatini yuklaydi. Shuningdek,  m anfaatdor 

shaxsning  talabiga  binoan  sud  yakka  tadbirkor  yoki  yuridik  shaxsning 

bankrotlik  to'g'risidagi  qonun  hujjatlari  qoidalarini  buzib,  bankrot  deb 

e ’lon  qilinishdan  oldingi  bir  yil  ichida  tadbirkorlik  faoliyati  bilan  bog'liq 

m ablag'lar  hisobidan  qilgan  hadyasini  bekor  qilishi  mumkin.  Bu  holat, 

shubhasiz,  kreditorlarning  m anfaatlarini  ko'zlab  amalga  oshiriladi.

Hadya  shartnom asida  hadya  oluvchi  hadya  qiluvchidan  oldin  vafot 

etgan  taqdirda  h ad ya  qiluvchining  hadyani  bekor  qilish  huquqi  shart 

qilib  qo'yilishi  m umkin.  Bu  jih a td a n   hadyani  shartli  bitim lar  sirasiga 

kiritish  m um kin  (FK,  104-modda).

Hadya  bekor  qilingan hollarda  ashyo  hadya  qiluvchiga,  agar  u  hadya 

bekor  qilingan  p ay td a  asl  holatida  saqlanib  qolgan  bo'lsa,  qaytarilishi 

lozim Hadya oluvchining hadyadan olgan daromadlari uning o'z tasarrufida

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoladi. Agar ashyo uchinchi shaxslarga o'tkazilgan bo‘lsa, uni qaytarishning 

imkoni  bo‘hnaydi.  Bordi-yu,  hadya  qiluvchi  hadya  oluvchining  hadyani 

qaytarib  bermaslik  uchun  uchinchi  shaxslarga  o'tkazganligini  isbotlasa,  u 

hadya  oluvchiga  nisbatan  d a’vo  qo'zg'atish  huquqiga  ega  bo'ladi.  A gar 

ashyo taraflarning o'zaro kelishuvi asosida hadya qiluvchiga qaytarilgudek 

bo'lsa, bunday kelishuvni yangidan tuzilgan hadya deb tushunish m u m k in

H adya tekinga tuziladigan shartnom a bo'lganligi bois hadya oluvchi 

topshirilayotgan  m ulkning  sifatsizligi  haqidagi  talablarni qo'yishga  haqli 

emas.  Albatta, topshirilayotgan ashyo sifatsiz, butsiz, uning kam chiliklari 

bo'lishi  m um kin,  biroq  bu  h adya  oluvchining  hayoti,  sog'lig'i  yoki 

m o l-m u lk ig a   z a ra r  y e tk a z m a slig i  k e ra k .  B u n d a y   h o lla rd a   h a d y a  

qiluvchining  bu  haqda  hadya  oluvchini  ogohdantirganligi  isbot  qilinishi 

talab  etiladi.

M azkur  shartnom aning  o'ziga  xos  jihatlaridan  biri  bu  hadya  v a ’da 

qilinganda  huquqiy vorislik  masalasidir. FK  510-moddasining m azm uniga 

k o 'ra,  hadya  shartnom asiga  m uvofiq  hady a  v a ’da  qilinganda  had y a 

oluvchining huquqlari uning m erosxo'rlari (huquqiy vorislari) ga o'tm aydi, 

h a d y a   b erish n i  v a ’da  q ilg an   sh a x sn in g   m a jb u riy a tla ri  esa  u n in g  

merosxo'rlari  (huquqiy  vorislari)ga  o'tadi.  Demak,  hadya  qilishda  hadya 

beruvchining va’dasi m uayyan huquqiy aham iyatga ega, ya’ni u kelgusida 

fuqarolik  huquq  va  burchlarini  keltirib  chiqaradi.