Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1.3.  Oldi-sotdi  shartnomasining  shakli

Oldi-sotdi  shartnomasining  shakliga  nisbatan  bitimlarning  shakli 

haqidagi qoidalar  (FKning 108-112-moddalari), shuningdek, shartnomaning 

shakli  haqidagi  qoidalar  (FKning  336-moddasi)  qo'llaniladi.  Bunda 

shartnomaning turi va tovarning o'ziga xos xususiyatlari muhim ahamiyatga 

ega.  Oldi-sotdi  shartnomasi  shaklini  belgilashda,  birinchidan,  fuqarolik 

m uom alasining  talablari,  ikk in ch idan   esa,  o ld i-s o td i  bitim lari 

qonuniyligining  ustidan  nazorat  qilish  zarurati,  bunday  munosabatlarda 

jamiyat manfaatlari yoxud ayrim shaxslar  manfaati  himoyasini  ta’minlash 

zarurati  bilan  bog'liq  holatlar  belgilovchi  omil  bo'lib  hisoblanadi.  Masalan, 

naqd pul hisobiga amalga oshiriladigan chakana savdoda taraflarga qulaylik 

tug'dirish  uchun  oldi-sotdi  shartnomasini  maxsus  rasmiylashtirish  talab 

etilmaydi.  Naqd  pul  baravariga  tuziladigan  va  tuzilish  vaqtining  o'zidayoq 

ijro  etiladigan oldi-sotdi shartnomasi,  umumiy qoida  bo'yicha  summasidan 

qat’iy  nazar,  og'zaki  shaklda  tuzilishi  mumkin.  Binobarin,  savdo 

do'konlarida,  bozorlarda  tuziladigan  oldi-sotdi  shartnomalari  tovariarning 

xaridorlarga  darhol  topshirilgani  va  shu  ondayoq  haq  to'langani  sababli 

og'zaki  rasmiylashtirilishi  mumkin.

Agarda, oldi-sotdi shartnomasini amalga oshirishda haq to'lash va sotilgan 

tovami topshirish bir vaqtning o'zida, sotuvchi va xaridor tomonidan muqobil 

ijro  etilmasa,  masalan,  tovar  haqini  oldindan  to'lash,  nasiyaga  tovar  sotish, 

tovar  haqini  bo'lib-bo'lib  to'lash  (FKning  420-422-moddalari)  hollarida 

shartnoma yozma ravishda tuzilishi maqsadga muvofiq yoxud bunday hollarda 

tegishli  harakatlarning  sodir  etilganligi  (masalan,  pul  oldindan  to'langanligi, 

tovar  nasiyaga  sotilgani)  fakti  chek, jeton,  tilxat  orqali  guvohlantirilishi  lozim 

Bu esa kelgusida taraflar o'rtasida nizolar kelib chiqishining oldini oladi yoxud 

bunday  nizolaming  adolatli  hal  etffishiga  xizmat  qiladi

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K o'ch m as  m ol-m ulk  shu  jumladan,  turar-joylar  oldi-sotdisi, 

avtomobillar,  ov,  o‘q  otar  qurollari  va  shu  kabi  predmetlar  oldi-sotdisi 

ustidan nazorat o'matish ijtimoiy ahamiyatga ega. Shu sababli ham bunday 

shartnomalar  yozma  tuzilishi,  notarial  guvohlantirilishi,  maxsus  davlat 

ro'yxatidan  o'tkazilishi  talab  etiladi.  Bunday  hollarda  shartnoma  tegishli 

shaklda  rasmiylashtirilmasligi  uning  haqiqiy  sanalmasligi  yoki  qonunda 

belgilangan boshqa oqibatlar kelib chiqishiga sabab bo'ladi. Bunday talablar 

tashqi  savdo  bitimlariga  nisbatan  ham  qo'llaniladi.