Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Surishtiruv,  dastlabki  tcrgov,  prokuratura  organlari  va  sudning 

qonunga xilof  harakatlari  tufayli  yetkazilgan  zarar  uchun  javobgarlik.

Davlat  hokimiyati  organlari  tomonidan  yetkazilgan  zarar  uchun 

javobgarlikning  o'ziga  xos  holatlari  sifatida  fuqaroga  quyidagi  holatlarda 

zarar  yetkazish  ko'rsatib  o'tiladi:

-  qonunga  xilof  tarzda  hukm  etish;

-  qonunga  xilof  tarzda  jinoiy  javobgarlikka  tortish;

- ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olishni yoki munosib xulq-atvorda 

bo'lish  haqida  tilxat  olishni  qonunga  xilof  qo'llanishi;

-  qamoq  tariqasidagi  ma’muriy  jazoni  qonunga  xilof  tarzda  berish.

Sanab  o'tilgan  holatlar  har  bir  fuqaroning  erkinlik  va  shaxsiy

daxlsizlikka  nisbatan  konstitutsiyaviy  huquqlarini  buzish  hisoblanadi  va 

fuqaroninig  ruhiy  iztiroblari  bilan  birga  ular  uchun  noxush  mulkiy 

oqibatlarni ham vujudga keltiradi. Shuning uchun ham qonun ular uchun 

alohida  huquqiy,  shu  jumladan  fuqarolik-huquqiy  oqibatni  belgilaydi.

Birinchi  navbatda  mazkur  holatlar  huquqni  muhofaza  qiluvchi 

organlar - surishtiruv, dastlabki tergov, prokuratura organlari va sudning 

mansabdor  shaxslarining  fuqarolar  (jismoniy  shaxslar)  ga  nisbatan 

yuqoridagi  oqibatlarni  vujudga  keltiradigan  noqonuniy  harakati  natijasi 

hisoblanadi.  Agar  zarar  fuqaroga  sanab  o'tilgan  organlarning  boshqa 

tarzdagi qonunga xilof faoliyati (gumonlanuvchi sifatida noqonuniy asosda 

ushlab turish, unga nisbatan majburiy tibbiy choralarni ko'rish) natijasida 

yetkazilgan zarar, fuqarolarga davlat organlari va mansabdor shaxslaming 

noqonuniy  harakatlari  bilan  yetkazilgan  zarar  uchun  javobgarlikning 

umumiy  asoslaridan  kelib  chiqib  qoplanadi  (FKning  991-moddasi).  Bu 

holat huquqni muhofaza qiluvchi va sud organlarining yuridik shaxslarga 

yetkazilgan  zararlariga  nisbatan  ham  qoilaniladi.

Yuqoridagi  davlat  hokimiyati  organlarining  mansabdor  shaxslari 

sanab  o'tilgan  holatlarda  O'zbekiston  Respublikasi  nomidan  harakat

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qiladilar.  Shu  munosabat  ularning  noqonuniy  harakatlari  natijasida 

yetkazilgan zararni qoplashni ham 0 ‘zbekiston Respublikasi o'z zimmasiga 

oladi  va  bu  zararlar  davlat  byudjeti  hisobidan  to‘la  hajmda  qoplanadi. 

Bunda zararni qoplash bevosita davlat moliya organlari tomonidan amalga 

oshiriladi. Sudning qarori bilan zararni qoplash zarar yetkazilishida aybdor 

bo'lgan  mansabdor  shaxslar  zimmasiga  yuklanishi  mumkin.

Huquqni  m uhofaza  qiluvchi  va  sud  organlari  harakatining 

noqonuniyligi  sudning  asosli  hukmi  yoki  jinoyat  ishining  rebilitatsiya 

qilish asoslari bo'yicha tugatilishi (jinoyatning sodir etilmaganligi, qilmishda 

jinoyat  tarkibining  yo'qligi,  fuqaroning  qilmishni  sodir  etishda  ishtirok 

etganligi  isbotlanmaganligi)  bilan,  shuningdek,  ishning  m a’ m uriy 

huquqbuzarlik bo'yicha tugatilganligi bilan asoslanishi lozim. Ishning boshqa 

asoslarda  (amnistiya,  vaziyatning  o'zgarishi  va  shu  kabilar)  tugatilishi 

yetkazilgan  zararni  qoplashni  talab  qilish  huquqini  istisno  qiladi.

Yuqorida  ko'zda  tutilgan  harakatlar  natijasida  fuqaroga  yetkazilgan 

zarar  surishtiruv,  dastlabki  tergov,  prokuratura  organlari  va  sudning 

mansabdor  shaxslari  aybidan  qat’iy  nazar  to'lanishi  lozim.  Zero,  bunda 

huquqni muhofaza qiluvchi va sud organining mansabdor shaxslari insofli 

harakat  qila  turib  ham  adashishlari  mumkin.  Masalan,  sud  aybdor 

bo'lmagan  fuqaroni  dastlabki  tergovda  vujudga  kelgan  jinoyatni  sodir 

etish  taxmini  bo'yicha javobgarlikka  tortishi mumkin.  Bunday holatlarda 

zarar yetkazuvchi aybi prezumpsiyasi mavjud bo'lib, zarar qoplanmasdan 

qolib  ketar  edi.

FK  bunday  zarralar  to'liq  hajmda  qoplanishini  alohida  ta’kidlaydi 

(FKning  991-modasi)  va  bu  vaziyatda  ma’naviy  zarar  to'lanishini  ham 

belgilaydi (FKning 1021-moddasi). Delikt majburiyatlarining mazkur turida 

yetkazilgan  zararlarni  qoplashda  quyidagilarga  e’tibor  qaratish  lozim:

- jabrlanuvchiga yo'qotilgan ish haqi va boshqa daromadlar,  pensiya 

va  nafaqalar  uchun  tovon  to'lanishini;

-  musodara  qilingan,  olib  qo'yilgan  va  xatlangan  mol-mulkni 

qaytarishni;

-  jabrlanuvchi  tomonidan  to'langan  jarimalar  va  sud  to'lovlari, 

shuningdek,  huquqiy  xizmat  uchun  to'langan  summalar  qaytarilishini;

-  jabrlanuvchining  boshqa  ziyonlari  (yo'qotilgan  uy-joy  yoki  boshqa 

mol-mulk  olinmagan  foyda)  ni  qoplash.