Zarar yetkazuvchining huquqqa xilof xatti-harakati va yetkazilgan
zarar o'rtasidagi sababiy bog'Ianish.
Sababiy bog'lanishining mavjudligi
delikt javobgarligining asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. Agar shaxs
muayyan zarar yetkazmagan bo'lsa u aybdor hisoblanmaydi. Zero, qonun
zarar uni yetkazgan shaxs tomonidan qoplanishini nazarda tutadi (FKning
985-moddasi).
Ta’kidlash lozimki, sababiy bog'Ianish falsafiy unsur hisoblanadi.
Sababiy bog'Ianish tabiat va jamiyatdagi obyektiv mavjud aloqadorliklarni
ifodalaydi. Bunda bir voqelik sabab sifatida namoyon bo'lsa, ikkinchisi
bu sabablar oqibati sifatida ifodalanadi2.
Sabab bilan oqibat o'rtasida uzviy aloqa mavjud. Sabab doimo oqibat.dan
oldin paydo bo'ladi, negaki, oqibat sabab ta’sirining natijasidir. Bundan
kelib chiqadiki, basharti, sabab u yoki bu natija (ziyon yetkazish) yuzaga
kelishidan oldin paydo bo'lgan bo'lsagina, shaxsning qonunga xilof harakatini
keltirib chiqarishi mumkin. Oqibat esa doimo sabab ta’sirining natijasidir.
Buning ma’nosi shundaki, huquqbuzarlik doimo ana shu huquqbuzarlikka
(sababga) xos muayyan huquqiy oqibatlar (oqibat) keltirib chiqariladi3.
1 Узбекистан Республикаси Олий Хужалик судининг «Узбекистан Республикаси
Президентининг 1998 йил 4 мартдаги «Хужалик юритувчи субъектларнинг иктисодий
ночорлиги ва шартнома маж буриятларининг бажарилиши учун мансабдор
шахсларнинг жавобгарлигини кучайтириш туррисида» ги Фармонини тадбиц этиш билан
борлик масалапар тутрисида»ги 1998 йил 9 апрелдаги 72-сонли карори.
2 Гражданское право: В 2
т.
Том II. Полутом 2: Учебник/отв.ред.Е. А.Суханов.-
М.:БЕК.2002.-371 с
3 Рахмонкулов X- Мажбурият хукуки.-Т.:ТДЮИ.2005.-176 б.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Yetkazilgan zararni qoplash to'g'risidagi muayyan ishni ko'rib
chiqishda yuridik ahamiyatga ega boigan sababiy bog'lanish masalasini
hal qilishda qiyinchilik tug'ilganda, bu natija (mol-mulkning shikaslanishi
yoki nobud boiishi, insonning hayotiga tajovuz qilinishi shu kabilar)
deyarli har doim bir xil bo'lmagan qator holatlar, sabablar natijasi
ekanligidan kelib chiqish lozim. Bunda asosiy vazifa ularning orasidan
asosiy, hal qiluvchi va bosh holatni ajratib olish hisoblanadi. Oqibatni
vujudga keltiruvchi ikkilamchi, tasodifiy, juz’iy shartlar hisobga olinmasligi
lozim. Mazkur vazifani hal etishda sudyalar nafaqat o'z bilim va
tajribalariga tayanadilar, balki fan, texnika, ishlab chiqarish va shu
kabi tegishli sohaning mutaxassislari boigan ekspertlami ham jalb etadilar.
Turli voqeliklardagi sababiy bog'lanish o'ziga xosdir. Zero, bunda har
bir natija o'zining sababiga ega. Sababiy bogianishni aniqlashda taxminlar,
farazlar, tayyor gepotizalar boiishi mumkin emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |