Axmedov bekzod



Download 1,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/59
Sana31.12.2021
Hajmi1,65 Mb.
#266162
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59
Bog'liq
sport mashqlari jarayonida fiziologik adaptatsiyaning xususiyatlari

 

 


 

75 


MUHOKAMA 

 

Odamning  odatdagiga  nisbatan  alohida  sharoitlarda  juda  katta  hajmdagi 

ishlarni  bajarishi,  juda  kuchli  jismoniy  kuchlanishlarni  amalga  oshira  olishi, 

shuningdek  jismonan  chiniqqan  kishining  jismonan  chiniqmaganga  nisbatan 

ko’proq  ish  bajarishi  hammaga  ma`lum.  Bunga  sabab  odam  organizmi  yashirin 

imkoniyatlarga  (zaxiralarga)  ega  bo’lib,  ularni  alohida  sharoitlarda  qo’llashi 

mumkin,  shu  bilan  birga  jismoniy  chiniqqan  kishi  jismonan  chiniqmagan  kishiga 

nisbatan ko’p zaxiralarga ega bo’ladi. 

Adaptatsiyaning  biologik  zaxiralari  hujayra,  to’qima,  a`zo,  tizim  va  yaxlit 

organizm  zaxiralariga  bo’linishi  mumkin.  Hujayra  zaxiralari  ish  bajaradigan 

strukturalar  soni  bilan  bog’liq  bo’lib,  organning  kuchlanishida  ular  soni  talab 

etilgan darajada ortadi. 

Sportchining funktsional zaxiralariga biokimyoviy, fiziologik, sport texnikasi 

va  ruhiy  zaxiralar  kiradi  [2,3,6,9].  Fiziologik  zaxiralar  boshqa  zaxiralarning  asosi 

bo’lib,  fiziologik  funktsiya  tizimlari  ishi  rivojlanganda  boshqa  zaxiralar  ham 

rivojlanadi. 

Fiziologik zaxiralar quyidagilarga bo’linishi mumkin: 

1. Jismoniy sifatlar (kuch, tezlik va chidamlilik)ni rivojlantiradigan zaxiralar; 

2.  Har  xil  quvvatdagi  (maksimal,  submaksimal,  katta  va  o’rtacha  ishlarda 

ishga tushadigan zaxiralar); 

3.  Ishga  tortilish  navbati  bo’yicha  funktsional  uchta  guruhga  bo’linadi:  1-

kundalik  hayot  faoliyatida  ishga  tushadigan;  2-mashq  qilish  va  musobaqalarda 

ishga  tortiladigan;  3-organizmning  yashash  uchun  kurashida  ishga  tushadigan 

zaxiralar [51,73,86]. 

Ma`lumki,  jismoniy  ish  odamga  ta`sir  etuvchi  tabiiy  omildir.  Tabiat  yuzaga 

keltirilgan  erning  tashish  kuchi  odamzodga  hamma  vaqt  ta`sir  ko’rsatgan.  Uning 

o’z  atrofidagi  muhitga  moslashishida  mushaklar  faoliyati  muhim  omil  bo’lgan. 

Aynan  harakat  faolligi  orqali  organizm  bilan  muhit  o’rtasida  o’zaro  ta`sir  amalga 

oshadi, u yashash muhitiga moslashadi. 



 

76 


Sport  faoliyatidagi  adaptatsiya  o’zining  ko’p  bosqichligi  bilan  qishining 

boshqa soha faoliyatiga moslashishidan farq qiladi, chunki sport faoliyatida tobora 

murakkablashib  boradigan  sharoitga  adaptatsiya  qilinadi.  Bunday  adaptatsiya  

odam organizmi oldiga alohida talablar qo’yadi. 

Jismoniy  chiniqqan  organizmning  afzalliklari  quyidagi  xususiyatlar  bilan 

ta`riflanadi: 

1. Jismonan chiniqqan sportchi bajara oladigan jiddatli va uzoq muddatli ishni 

jismonan  chiniqmagan  kishi  bajara  olmaydi.  Masalan,  ushbu  muhitga  adaptatsiya 

bo’lgan  sportchi  marafon  masofasini  tez  yugurib  o’tadi.  Adaptatsiya  bo’lmagan 

marafonchi esa bu masofani yugurib o’ta olmaydi. 

2.  Adaptatsiya  bo’lgan  sportchining  tinch  holatida,  o’lchamli  va  og’irish 

bajarilsa, fiziologik tizimlar tejamlilik bilan ishlaydi. Maksimal hajmidagi jismoniy 

ishlarni  bajarishda  funktsional  sistemalarning  faoliyati  juda  yuqori  darajaga 

kuzatiladi [14]. 

Qisqacha qilib aytganda, organizmning funktsional zaxiralari (nafas, harakat, 

yurak-tomir, termoregulyatsiya va boshqalar) organizmning funktsional zaxiralari, 

organ  yoki  funktsional  sistemalar  ishining  tinch  holatdagiga  nisbatan  ortish 

darajasidir [27,59,63,87]. 

Adaptatsiya – muhitning o’zgaruvchan sharoitlariga organizmning moslashish 

jarayonidir.  Adaptatsiya  organizmdagi  tug’ma  hamda  ortirilgan  moslashish 

faoliyatining  hamma  turlarini  o’z  ichiga  oladi  va  adekvat  bo’lmagan  muhit 

sharoitlarida  gomeostaz  turg’unligini  saqlaydi,  ish  qobiliyatini,  hayotning 

maksimal  muddatini  va  ishlab  chiqarishni  ta`minlaydi.  Lekin  hamma  kishilar 

muhitning  ayni  sharoitlariga  bir  xilda  va  to’liq  adaptatsiya  qilolmaydi,  bunda 

kishining  jinsi,  yoshi,  asa  tizimining  tipii,  salomatligi  darajasi  jismoniy 

chiniqqanligi ahamiyatga ega bo’ladi [17,3,29,35,51]. 

Hozirgi  zamon  tasavvuri  bo’yicha  [9,13,17,20,28,36,41,52,59,60,61,62] 

yuqori  haroratli  tashqi  muhitning  organizmga  ta`siri  faqat  harorat  oqibatigina 

bo’lmay,  harorat  bilan  bir  qatorda  quyosh  nuri  ta`sirida  yuzaga  keladigan 

jarayonlardan iborat bo’ladi. 




 

77 


Markaziy  Osiyo  respublikalari  jumladan  O’zbekiston  iqlimi  o’zining  keskin 

o’zgaruvchanligi  va  ayniqsa,  yoz  faslida  quyosh  nurining  kuchliligi  bilan  hamda 

yuqori  harorati  bilan  kishi  organizmida  borayotgan  hayotiy  jarayonlarga  ancha 

kuchli  ta`sir  ko’rsatadi.  Shunday  sharoitda  yashash,  ayniqsa,  ish  bilan 

shug’ullanish jarayonida organizm sistemalar ishida qator o’zgarishlarning yuzaga 

kelishi  kuzatiladi.  Shu  sababli,  bunday  sharoitda  sport  sohasida  yuqori  malakali 

kadrlar tayyorlash uchun, quyosh nuri va issiqlik yuqori darajada bo’lgan sharoitda 

organizmda  yuzaga  keladigan  fiziologik  jarayonlar  mexanizmini  chuqur  bilish 

lozimdir. 

Yuqori  haroratli  sharoitda  quyosh  nuri  va  issiqlik  organizmning  hayoti 

faoliyati  uchun  ancha  qiynchiliklar  yaratadi.  Sport  faoliyatida  sportchining 

qobiliyati tez pasayadi, charchash holati rivojlanadi, ish unumi pasayadi. SHunday 

salbiy  oqibatlarning  sodir  bo’lishiga  asosiy  sabab-inson  badanida  normal  holda 

saqlanayotgan  haroratning  baland  harorat  ta`sirida  buzilishi  bo’lib,  bu  buzilish 

natijasida organizmda fiziologik jarayonlarning o’zgarishi, ba`zi holatda esa, issiq 

urishi yuz beradi. Sportchilarda issiq urishi oqibatida, ba`zan hatto o’lim holatlarini 

ham  kuzatish  mumkin.  Issiq  urganda  markaziy  asab  tizimining  funktsiyasi 

buziladi,  kishi  hushini  yo’qotadi,  boshqa  fiziologik  o’zgarishlar  ham  yuzaga 

keladi.  

SHiddatli  mushak  ishi  yuqori  haroratli  sharoitlarda  bajarilganda,  oliy  asab 

faoliyati buziladi, bu holat inson xotirasi va irodasining pasayishida, lanjlik yuzaga 

kelishida,  harakat  reaktsiyalarning  buzilishida  va  boshqa  homlarda  namoyon 

bo’ladi. 

Issiq sharoitda qon tarkibida leykotsitlar buziladi, neytrofillar, limfotsitlar soni 

kamayadi. eritrotsitlar va gemoglobin kamayadi. 

Qon  aylanish  sistemasida  yurak  urishining  tezlashishi  va  maksimal  qon 

bosimining    haddan  tashqari  ortishi,  yoki  ishgacha  bo’lgan  darajadan  pasayishi 

vujudga  keladi.  SHuningdek  yurakning  qisqarish  chastotasi  hamda  o’pka 

ventilyatsiyasining ortishi kuzatiladi. Bunday o’zgarishlar qon ishlayotgan organlar 

funktsiyasining  susayishidan  va  yurak  miokardining  qo’zg’aluvchanligining 




 

78 


susayishidan  dalolat  beradi.  Lekin  barcha  kuzatilgan  o’zgarishlar  neyro-gumoral 

tizimlari orqali amalga oshiriladi. 

SHunday  qilib,  yuqoridagi  fikrlardan  ma`lumki,  baland  haroratli  sharoitda 

sportchining  ish  qobiliyatini  saqlash  uchun  organizm  funktsiyalarining  kuchli 

o’zgarishiga  yo’l  quymaslik,  organizmning  suv  yo’qotishini  kamaytirish 

choralarini  izlash  kerak.  Uzoq  davom  etadigan  shiddatli  jismoniy  ishlarni 

bajarilayotgan mushaklarga keladigan kislorod miqdori qon oqimining ortishi bilan 

ta`minlanadi. Mushaklarga keladigan qon ohimini kamaytiradigan hamma omillar 

jismoniy chidamlilikga salbiy ta`sir etadi. 



 

79 



Download 1,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish