Axmedov bekzod

  Charchashni 

rivojlanishida 

asab-mushak 

apparatining 

bajaruvchi 

zvenosining ahamiyati. 

Charchashning  rivojlanishiga  sabab  faqatgina  markaziy  asab  tizimi 

o’zgarishlari  emas,  undan  tashqari  asab-mushak  sinaps  hududida,  bajariladigan, 

mushak  tolalarining  kisqartiruvchi  elementlarining  potensiallar  ta’siri  ostida 

faollashuvi  zonalarda  (sarkoplazmatik  retikulumdan  kalsiy  ionlarini  chiqishi 

jarayonining  buzilish,  tufayli)  yoki  qisqarish  jarayonlarining  o’zi  ham  sabab 

bo’lishi mumkin. 

3.8. Tiklanish 

Jismoniy  ish  tamom  bo’lganidan  keyin  uning  bajarilish  “imkoniyatini 

ta’minlab  bergan  fiziologik  tizimlarning  faoliyati  sekin-asta  ishgacha  bo’lgan 

darajaga yetadi. Bu jarayon tiklanish deb ataladi. Uning davomida qon aylanish va 

nafas  olish  tizimlarining  ishini  miqdoriy  ko’rsatkichlari  dastlabki  holatdagi 

parametrlarga  qaytadi,  metabolizm  mahsulotlari  ajralib  chiqadi,  energetik 

substratlar,  plastik  moddalar  (oqsillar  va  boshqalar),  fermentlar  to’ldiriladi.  Bu 

davrda  Yana  a’zoizmni  ish  qobiliyatining  oshishini  ta’minlovchi  jarayonlar  yuz 

beradi, ya’ni superkompensasion hodisasi amalga oshadi. 

A’zoizmni kislorod, fosfogenli va uglevodli zahiralarining tiklanishi, kislorod 

iste’mol  qilishni-kislorod  qarzdorligining  ishgacha  bo’lgan  vaqtga  nisbatan 

ortganligini  ko’rsatishi  bilan  namoyon  bo’ladi.  Kislorod  qarzdorligini  berilish 

---

 

64 

jarayoni,  tiklanish  davri  davomida  tinchlik  davridagiga  nisbatan  me’yoridan  ortiq 

darajada  kislorodni  sarflanishidan  iborat  bo’ladi.  Qo’shimcha  qabul  qilinayotgan 

kislorod a’zoizmdagi barcha tiklanish jarayonlarini amalga oshishini ta’minlovchi 

energiya  Bilan  ta’minlaydi.  Ishdan  keyingi  dastlabki  2-3  daqiqa  mobaynida 

kislorod  iste’mol  qilish  tezligi  juda  tez  pasayadi.  Bu  ish  paytida  sarflangan 

mushaklar fosfagenlarini tez tiklanishi, venoz qoni tarkibidagi kamaygan kislorod 

miqdori,  mioglobinni  kislorod  bilan  to’yinishi  uchun  foydalaniladigan  kislorod 

bilan 

bog’liq 

bo’lgan-kislorod 

qarzdorligining 

adekvat 

(moslashgan) 

komponentidir.  Odam  oragnizmining  30-60  daqiqalar  mobaynida  kislorodni 

iste’mol  qilish  tezligining  kelgusidagi  sekinlashgan  tiklanishi  esa,  og’ir  mushakli 

ishni bajarish paytida asosan qon va to’qimalararo suyuqliklarda jamlanib qolgan 

laktatni  nisbatan  sekinlik  bilan  yo’qotishga  qaratilgan  kislorod  qarzdorligining 

(laktatli) sekinlashgan komponentidir. 

---

 

65