Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

E,
1.3-rasm.  Yadroning asosiy  va uyg‘ongan  holatlari.

---

Barcha yadro jarayonlari energiyaning saqlanishi bilan ro ‘y beradi.
Atom massalarining aniq qiymati mass-spektrometrik texnika yordamida 
tajribada aniqlanadi. Mass-spektrometrlarning harxil turlari mavjud. Odatda 
musbat zaryadlangan ionlaming zaiyadi ularning massasiga b o ‘lgan nisbati 
elm,  m agnit  va  elektr  m aydonlarning  um um iy  ta ’siri  n atijasid a  ionlar 
dastasining og‘ish kattaligi orqali  aniqlanadi.
H ozirgi  zam on  m a ss-sp e k tro m e trla ri  v o d o ro d d an   to r tib   h am m a 
elementlaming massalarini millionning 0,02 ulushi qadar aniqlikda o ‘lchash 
imkonini  beradi.
Atom yadrolari massasini boshqa usullarda ham yuqori aniqlikda oMchash 
mumkin. Masalan, yadroviy reaksiyalar, radioaktiv yem irilishlarda energiya 
balansini  tahlil  qilishlik  va  radiospektroskopik,  m ikroto‘lqin  va  boshqa 
usullar.
Yadrodagi nuklonlar miqdorlariga qarab, izotop, izobar, izoton, ko‘zguli 
yadrolar deb  ataladi.
Bir xil zaryadga  (Ze), ya’ni  bir xil  sonli  protonga,  am m o  har xil  massa 
soni Aga ega boMgan yadrolarga izo to p la r deb ataladi.
Masalan,  lgO, 'gO, 'gO  protonlar  soni  bir  xil,  neytronlar  soni  turlicha,
bu  yadrolar  elementlar  davriy  sistemasida  bir joyda joylashadi.  Izotoplar 
bir xil  kimiyoviy  va  optik xususiyatlarga  egadir.  Lekin  fizik  xususiyatlari 
massa soni, toq-jufitliklari va hokazolari  turlichadir.
Massa soni A  bir xil, zaryadlari  har xil  yadrolarga iz o b a r y a d r o la r  deb 
ataladi.
Masalan:  '°Be, i05B, ‘6°C
Izobarlarning kimiyoviy xususiyatlari turlicha, fizik xususiyatlari, nuklon 
soni bir xil boMadi. Lekin massa sonlari bir xil boMganda ham izobar yadrolar 
massalari  birmuncha farq qiladi.
Birinchi yadroning protonlari ikkinchi yadroning neytronlariga,  ikkinchi 
yadroning protonlari birinchi yadroning neytronlariga teng boMsa, k o ‘zguli 
y a d ro la r deb ataladi.
Masalan:  0'rc  - »   \ p ,  
\ H 2 ~ ^ \ H e x,  ] B e 2- > 7
3L i4
K o‘zguli yadrolardan biri radioaktiv boMadi. Har qanday o ‘zgarishlardan 
so‘ng bir-biriga o ‘tadi.

---

Bu  yadro xususiyatlari  bir-biriga ancha yaqin.  K o‘zguli  yadrolar yadro 
kuchlar  tabiatini  va yadro  kuchlarga  elektromagnit  maydonning  hissasini 
aniqlashda keng qoMlaniladi. Neytronlari bir xil boMgan yadrolarga izotonlar 
deb ataladi.
Masalan: 
N s ,  0 &  F8.