Atom yadrosi ya zarralar fizikasi


-rasm . Yuqori  en ergiyali  elektronlar  bilan  adron  bom bardim on  etilganda  m ezon n in g



Download 6,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet286/314
Sana31.12.2021
Hajmi6,32 Mb.
#264351
1   ...   282   283   284   285   286   287   288   289   ...   314
Bog'liq
муминов-atom yadrosi va zarralar fizikasi

7.4-rasm .
Yuqori  en ergiyali  elektronlar  bilan  adron  bom bardim on  etilganda  m ezon n in g
h o sil  b o 'lish i.
Kvarklarning  adronlar  ichidan  erkin  chiqa olmasligini  tushuntiruvchi 
bir necha m odellar mavjud, jum ladan, tor modeliga ko‘ra, tor ch o‘zilganda 
uning taranglik energiyasi ortgani singari, bir-biridan uzoqlashtirilgan ikki 
kvark orasidagi glyuon maydon ortadi. Kvarklar glyuon maydondan yasal- 
gan tor tufayli  bir-biri  bilan  bogMangan  bo‘ladi.  Kvarklar orasidagi  ma- 
sofayanada ortganda torda to ‘planuvchi glyuon maydon energiyasi kvark- 
antikvark juftligini hosil qilishga yetarli bo‘lib,qolsa tor uziladi. Tor uzil- 
gan joyda  yangi  kvark  va  antikvark  hosil  bo‘ladi.  Shunday  qilib,  erkin 
kvarklar hosil  bo ‘lish o ‘m iga m ezonlar vujudga keladi  (7.5-rasm).
Bu holni to ‘g ‘ri  magnitni  ikkiga bo ‘lganimizda, yana ikki qutbli  mag- 
nit hosil  bo‘lishiga o ‘xshatish  mumkin.
M a’lumki, nuklonlar o ‘rtasidagi kuchli o‘zaro ta ’sirni  m ezonlar orqali 
deb tushuntirilar edi.  Endi  kvant xromodinamikasiga ko‘ra,  esa kvarklar 
vositasida  am alga  oshiriladi  deb  qaraladi.  Kuchli  o ‘zaro  ta ’sirlashuv 
vositachisi glyuonlar, glyuon rang almashinuvi bilan oshiradi deb qarala­
di. Lepton, foton, oraliq bozonlar o ‘zlari bilan rang olib o ‘tmaydilar, shun­
ing uchun kuchli ta ’sirlashuvda qatnashmaydilar.
b)
7.5-rasm.


Adron  zarralam i  valentli,  tokli  kvarklar  va  atrofida  glyuonlar  «den- 
gizi»  turlicha  xushbo‘ylik  va  rangli  kvark  va  antikvarklar  qoplab  olgan 
deb  tasavvur  etish  mumkin.  Valentli  kvarklar  adronlar  tarkibini  tashkil 
etishda  qatnashsa,  tokli  kvarklar  glyuonlam i  yutadi  yoki  chiqaradi,  bu 
bilan  kuchli ta ’sirlashuvni amalga oshiradi.
Yana aytish  m umkinki, virtual  kvarklar antikvark glyuonlar bilan  bir- 
galikda partonlam i tashkil etadi.
N uklonlar  orasidagi  o ‘zaro  ta ’sirda  birinchi  n u klondagi  kvark  ikk- 
inchisiga,  ikkinchi  nuklondagi  kvark  birinchi  nuklonga  o ‘tadi.  N atijada 
kvark-antikvark q-q jufti  bilan, y a ’ni  pion  bilan alm ashish yuz beradi.
Adronlar
7.6-rasm.
Kvark modeli elektron-pozitron anniglyatsiyasida hosil boMuvchi adron­
lar oqimini yaxshi tushuntiradi. Yuqori energiyali qaram a-qarshi oqimda- 
gi  e~-e+  o ‘zaro  to ‘qnashganda  annigillyatsiyalanib  virtual  fotonni  hosil 
qiladi,  bu virtual  foton o ‘z navbatida kvark-antikvark ju ftin i  hosil qiladi. 
Bu  hosil  boMgan  kvark-antikvark qaram a-qarshi  y o ‘n alishda bir-biridan 
uzoqlasha  boshlagach,  ular  orasidagi  glyuon  m aydon  ortadi.  Bu  glyuon 
maydon energiyasi hisobiga vakuum dan  bir necha qo ‘shim cha kvark-an- 
tikvark ju fti  hosil  boMadi.  Yangi  kvark  va  antikvarklar  bir-b irlari  bilan 
qo‘shilib, pionlam i hosil qiladi. Yangi hosil boMgan kvark va antikvarklam - 
ing bir ju fti  boshlangMch fotondan hosil boMgan kvark-antikvark ju fti bi­
lan  qo‘shilib,  eng  yengil  U  va  d  kvarklardan  tashkil  topgan  m ezonlarni 
hosil  etadi.  N atijada  dastlabki  kvark  va  antikvark  y o ‘nalishidagi  ikkita 
qaram a-qarshi  adronlar oqimi  kuzatiiadi  (7.6-rasm ).
Yuqoridagi  bayon  etilganlar  asosida  elem entar  zarralar  haqida  quy- 
idagicha xulosalar chiqarish mumkin:


1) Haqiqiy elem entar zarralarga leptonlar va kvarklarni aytish mumkin. 
Leptonlarni  bevosita qayd qilishlik mumkin.  Kvarklar adronlar tarkibiga 
kiradi;
2)  K vark  va  leptonlar  6  tadan  iborat  bo‘lib,  bunga  xushbo‘ylik  deb 
ataladi;
3)  Lepton  va  kvarklar  xushbo‘yligi  2  tadan  3  ta  bosqichga  ega.  Har 
qaysi  bosqich yuqori  va  pastki  zarralarga boMinadi;
4) Lepton  oq,  kvarklar uchta rangdan iborat;
5)  M ezonlar  kvark  va  antikvark  hamda  qo‘shimcha  rangdan,  barion- 
lar-uchta  kvark va har xil  uch  rangdan  iborat,  shuning uchun adron  lep- 
tonga o ‘xshash oq rangda boMadi.
Shunday qilib, haqiqiy elem entar zarralar 6 ta xushbo‘ylikka ega kvark 
va  leptonlar,  3  ta  rang  va  bularning  antikvark  va  antileptonlari  boMishi 
kerak (7.3-jadval). Bulardan tashqari, o ‘zaro ta’sirlashuvni tashuvchilari: 
8  ta glyuon,  foton, W*, z°-bozonlar va G-gravitonlar.
7.3-jadval
FUNDAMENTAL
ZA R R A LA R
8-S-
LEPTONLAR
K VARKLAR
O'ZARO TA'SIR 
VOSITACHILARI

Download 6,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   282   283   284   285   286   287   288   289   ...   314




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish