Informatika fani. Jorj Fon Neyman prinsipi.
Insoniyat uzining tarixi mobaynida modda, kuvvat va axborotlarni uzlashtirib keldi.
Insoniyatning rivojlanishda butun-butun boskichlar ushbu boskichning eng ilgor texnologiyasi
nomi buyicha nomlanadi. Masalan, "tosh davri" - kurol yasash uchun toshga ishlov berish
texnologiyasining boskichi, "bronza davri" - metallga ishlov berish texnologiyasini egallash
boskichi, "kitob chop etish asri" - axborotni tarkatishning yangi usullarini egallash boskichlari,
"elektr asri"- kuvvatning yangi turlarini uzlashtirish boskichlari shular jumlasidandir. Bundan
yigirma - uttiz yil oldin "atom asri" boshlandi deyilgan bulsa, ?ozirgi kunda kuprok "axborot
asri" va "ShAXSIY KOMPYuTER asri" xakida eshitish mumkin. ShAXSIY
KOMPYuTER
ishlab chikarishning usishi
, axborot tarmoklarining rivojlanishi yangi axborot
texnologiyalarining yaratilishi jamiyat xayotining barcha soxalarida, ya'ni ishlab chikarishda
fanda ta'limda tibbiyotda va ?okazolarda axborotning tarkibiy kismlari paydo bulishi va
rivojlanishiga olib keldi.
Informatika 60-yillarda Fransiyada elektron xisoblash mashinalari yordamida axborotni kayta
ishlash bilan shug’ulanuvchi soxani ifodalovchi atama sifatida yuzaga keldi. Informatika atamasi
lotincha informatio suzidan kelib chikkan bulib, tushuntirish, xabar berish, bayon etish
ma'nolarini anglatadi. Ingliz tilida suzlashuvchi mamlakatlarda bu atamaga Computer science
(kompyuter texnikasi hakidagi fan) sinonimi mos keladi.
Informatika inson faoliyatining mustakil sohasi sifatida ajralib chikishi birinchi navbatda
kompyuter texnikasining rivojlanishi bilan bo?lik. Bunda asosiy xizmat mikroprosessor
texnikasiga tug’ri keladi, uning paydo bulishi 70-yillar urtalarida ikkinchi elektron inkilobni
boshlab berdi. Shu davrdan boshlab hisoblash mashinalarining element negizini integral chizma
va mikroprosessorlar tashkil etdi. Informatika atamasi nafakat kompyuter texnikasi yutuklarini
aks ettirish va foydalanish, balki axborotni uzatish va kayta ishlash jarayonlari bilan ham
bog’lanadi.
Kompyuter - bu ixtiyoriy kurinishdagi axborotni avtomatik tarzda kayta ishlovchi kurilmadir.
hozirgi kunda ularning hammasi elektron kompyuterlar ?isoblanadi. Informatikaning vujudga
kelish tarixiga nazar tashlasak, dastlab mexanik kompyuterlar yaratilgan.
1642 yilda Blez Paskal kushish amalini mexanik ravishda amalga oshiruvchi kurilmani ixtiro
kildi, 1673 yilda esa Gotfrid Vilgelm Leybnis turtala arifmetik amalni bajaruvchi mexanik
kurilma arifmometrni kostruksiyasini yaratdi. XIX asrdan boshlab arifmometrlar juda keng
masshtabda kullanila boshlandi. Bu kurilmada uta murakkab hisoblashlar xam amalga oshirilar
edi, xattoki usha vaktda "hisoblovchi - inson" deb nom olgan maxsus kasb ham mavjud edi. Bu
kasb egasi berilgan instruksiya asosida topshirilgan vazifani arifmometr yordamida anik va tez
amalga oshirar edi. Lekin ayrim hisoblashlarning uta murakkabligi ulardan olinadigan natija
uchun sarflanadigan vaktning sekinlashuviga sabab bulgan. Bunday hisoblashlar uchun xaftalab,
oylab vakt sarflanar edi. Buning asosiy sababi, bu kurinishdagi hisoblashlarni amalga oshirish va
natijalarni yozib borishni inson uzi bajarayotganligidir.
1833 yilga kelib ingliz matematigi Charlz Bebbidj insonning aralashuvisiz, mustakil ravishda
?isoblashni amalga oshiruvchi universal ?isoblash kurilmasi - "analitik mashina"ning proektini
yaratdi. Lekin, Bebbidj bu ishini oxiriga
yetkaza olmagan bulsada
, uning fikrlarini asos kilib
olib, 1941 yilda nemes injeneri Kondrat Suze tomonidan analitik mashina yaratildi. 1943 yildan
boshlab esa Amerikalik Djon Mochli va Prespera Ekerta ra?barliklari ostida dastlabki elektron
lampali mashinalarning ixtirolari amalga oshirila boshlandi.
Keyinrok Mochli va Ekerta dasturni uz xotirasida saklaydigan yangi mashinaning konstruksiyasi
ustida ish olib bordilar va bu ishga mash?ur matematik Jorj fon Neymanni ham hamkorlikka
chakirdilar.
Birinchi elektron kompyuterlar AKShning Pensilvaniya universitetida 1946 yilda yaratilgan. Bu
kompyuter ENIAC nomi bilan mash?ur bulldi, uning ?ajmi juda katta bulib, oGirligi 30 tonna
edi, ENIAC 18000 elektron lampadan iborot va 500 amalni 1 sek.da bajarardi. (1940-1955y)
Tarkibi elektron lampalardan iborot bulgan barcha ShAXSIY KOMPYuTERlar - birinchi avlod
mashinalari deb nomlangan.
1955 yildan boshlab ikkinchi avlod ShAXSIY KOMPYuTERlari paydo bula boshladi. Ulardan
elektron lampalar urniga yarim utkazgichlar - tranzistorlar bilan almashtirilgan. Yangi avlod
ShAXSIY KOMPYuTERlarining avvalgisidan afzalligi ulchovi kichik, elektr energiyasini
kamrok talab kilganligidir.
Ammo, zamonaviy ShAXSIY KOMPYuTER arxitekturasi deb ataluvchi SHAXSIY
KOMPYUTER tuzilishining asosiy prinsiplari karor topguncha bir necha yillar utdi.
3.
Kompyuterning asosiy qurilmalari
1. Sistemali blok – o‘zida bir necha murakkab qurilmalarni birlashtirgan va himoya g‘ilofi
ga o‘ralgan qurilma. Unda asosiy plata, protsessor, xotira, qattiq disk kabi muhim
qurilmalar joylashgan. Asosiy plata yaxlit asosga yig‘ilgan elektron sxemalardan iborat.
Unga protsessor, xotira va boshqa qurilmalar ulanadi. Protsessor kompyuterning tarkibiy
qurilmasi hisoblanib, boshqa barcha qurilmalar ishini boshqaradi . Qattiq disk –
ma’lumotlarni saqlovchi xotira qurilmasi . Tezkor xotira – ma’lumotlarni vaqtincha –
kompyuter ishlashi davomida saqlaydi.
2. Monitor (lotincha so‘z bo‘lib, «eslatuvchi», «xabar beruvchi» ma’nolarini angla tadi)
kompyut erdagi matn, grafi k va boshqa turdagi ma’lumotl arni ekranda aks ettirish
qurilmasi.
3. Klaviatura (tugmachalar qurilmasi) bosma mashinkadagi kabi tugmachal ardan iborat
bo‘lib, ma’lumotlarni kiritish qurilmasi hisoblanadi . Asosiy qurilmalardan tashqari,
kompyuter boshqara oladigan qurilmalar ham mavjud. Ular kompyuterning yordamchi
yoki qo‘shimcha qurilmalari deb ataladi. Kompyuter qo‘shimcha qurilmalarsiz ham
ishlay oladi, ammo bu qurilmalarsiz ma’lumotlarni chop etish, nusxalash yoki uzatishni
amalga oshirib bo‘lmaydi. Kompyuterga quyidagi qo‘shimcha qurilmalarni ulash
mumkin: • kompyuter sichqonchasi – kompyuterni boshqarish qurilmasi; • printer –
ma’lumotlarni chop etish qurilmasi; • disk yuritgich – CD (Compakt Disk) va DVD
(Digital Video Disk)larni o‘quvchi qurilma; • skaner – qog‘ozdagi tasvir va matnlarni
kompyuter xotirasiga kirituvchi qurilma; • tovush kolonkalari – ovozli ma’lumotlarni
chiqarish qurilmasi.
4
.Kompyuter qo‘shimcha qurilmalarsiz ham ishlay oladi, ammo bu qurilmalarsiz
ma’lumotlarni chop etish, nusxalash yoki uzatishni amalga oshirib bo‘lmaydi.
Kompyuterga quyidagi qo‘shimcha qurilmalarni ulash mumkin: • kompyuter sichqonchasi –
kompyuterni boshqarish qurilmasi; • printer – ma’lumotlarni chop etish qurilmasi; • disk
yuritgich – CD (Compakt Disk) va DVD (Digital Video Disk)larni o‘quvchi qurilma; •
skaner – qog‘ozdagi tasvir va matnlarni kompyuter xotirasiga kirituvchi qurilma; • tovush
kolonkalari – ovozli ma’lumotlarni chiqarish qurilmasi.
5
. HUJJAT HOSIL QILISH Matnli hujjat tayyorlash uchun, avvalo, yangi sahifa (ish sohasi)
hosil qilinadi. Microsoft Word matn protsessorida yangi sahifa hosil qilish, masalan,
quyidagilardan biri asosida amalga oshirilishi mumkin: 1) ishga tushirilgan dastur nomi
bilan yangi hujjat hosil qilishni taklif etadi; 2) Fayl menyusidan Hosil qilish (Создать)
buyrug‘i tanlanadi. Natijada matn terish uchun yangi sahifa hosil bo‘ladi. Shu bilan matnli
hujjat tayyorlash jarayoni boshlanadi. Ma’lumki, matn gaplardan, gaplar so‘zlardan, so‘zlar
esa harfl ardan tashkil topadi. Bundan tashqari, matnda tinish belgilari va maxsus belgilar
ham ishlatiladi. Bu belgilarning hammasi klaviaturada mavjud. Shu sababli mazkur
klavishlarning klaviaturada joylashish tartibini qanchalik yaxshi bilsangiz, matn terish ham
shunchalik oson bo‘ladi. Buning uchun kerakli belgili klavishlarni ketma-ket bosish kifoya.
Bosilgan klavishga mos belgi ish sohasining yurgich ko‘rsatib turgan yeriga yoziladi va
yurgich bir belgi o‘ngga suriladi.
6
. HUJJATNI SAQLASH Hosil qilingan hujjatni xotirada saqlab qo‘yish lozim. Buning uchun
hujjatni oxirigacha yozib bo‘lishni kutish shart emas. Odatda, matn kiritilishi boshlanishi bilan
uni diskda saqlab, matn yozib bo‘linguncha vaqtivaqti bilan joriy saqlab turish maqsadga muvofi
q. Chunki, turli sabablarga ko‘ra kompyuter o‘chib qolishi mumkin. Bu holda diskda hujjatning
oxirgi marta saqlangan nusxasi qoladi. Aytib o‘tilganidek, hujjatni saqlash uchun, agar u birinchi
marta saqlanayotgan bo‘lsa, Fayl menyusidan Saqlash (Сохранить) yoki «...kabi saqlash»
(Сохранить как …) buyrug‘i tanlanadi. Natijada Paint dasturidagi kabi ekranda Saqlash
muloqot oynasi hosil bo‘ladi. Agar hujjat birinchi marta saqlanayotgan bo‘lsa, unga nom berish
shart. Buning uchun: dastur tomonidan tavsiya etilgan, masalan, Документ1 yoki hujjatning
birinchi satridagi matn qismi kabi nomda saqlash; foydalanuvchi tomonidan berilgan hujjat
mazmuniga mos (masalan, mavzuga oid: Ona Vatan – insho yoki Tavsifnomam yoki
Laboratoriya ishi1; hujjatni qo‘llash sohasiga oid: Ona tilidan insho1 yoki Hujjatlarim1 yoki
Fizikadan lab1 kabi) nomda saqlash. Yangi saqlanayotgan hujjatga joriy papkada avval saqlab
qo‘yilgan hujjat nomi berilganda dasturning «Заменить» (Almashtirilsin) taklifi qabul qilinsa,
avvalgi hujjat o‘chib ketadi va o‘rniga yangi hujjat yoziladi! Kerakli papka (Папка) tanlanib,
fayl nomi (masalan, «Informatikareferat») yoziladi va Saqlash ( ) tugmasi bosiladi. Navbatdagi,
ya’ni joriy saqlashda, Tezkor paneldagi saqlash tugmasini bosish yoki fayl menyusidagi Saqlash
buyrug‘ini tanlash kifoya. Agar avval saqlangan faylni boshqa nom bilan yoki boshqa papkada
saqlash lozim bo‘lsa, u holda Fayl menyusidan faqatgina «...kabi saqlash» ( ) buyrug‘i tanlanadi.
7
.
Barcha dasturiy ta’minotlami uchta kategoriya bo'yicha tasniflash mumkin;
— sistemaviy dasturiy ta’minot;
— amaliy dasturiy ta’minot;
—
dasturlash
texnologiyasining
uskunaviy
vositalari.
Do'stlaringiz bilan baham: |