Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муаҳндислик-технология институти

СИНТЕТИК ЁҚИЛҒИЛАР ОЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ ИЛМИЙ АСОСЛАРИ 
Иккинчи босқичда: Синтез-газни йирик масштабда қайта ишлашнинг 
иккита саноат варианти мавжуд: Фишер-Тропш реакциясидан кейин 
углеводород аралашмалари ва метанол синтези олинади ҳамда газни синтез 
қилиб тўғридан тўғри диметил эфири (ДМЭ) – бу ерда метанолни бензинга 
қайта ишланишини олиб боришда реакция занжиридаги оддий оралиқ 
маҳсулот ҳисобланади. 
Фишер-Тропш синтезини биринчи вариантида углеводород нефт-
аралашмаси эквивалентликка келтирилади ва кейин эса қайта ишланади. Бу 
энг яқин усул бўлиб, у саноатда кенг қўлланилади, келажакда истиқболга эга 
бўлмаслиги мумкин. Бу усул иккита камчиликка эга: катализаторларни 
унумдорлиги паст (энг замонавий катализаторнинг бир соатдаги ишлаб 
чиқариш кўрсатгичи - 0.15 т/соат га тенг) ва маҳсулот аралашмаси (синтетик 
нефт) мураккаб таркибга эга. Бугунги кунда катализаторлардан фойдаланиш 
асосида (темир ѐки кобальт) кенг спектрдаги углеводороднинг
1
С
дан 
30
С
ва 
ундан ҳам юқори фракциялари олинади. Кўриниб турибдики, бундай 
аралашма яна қайтадан ишланишни талаб қилади, нефтни қайта ишлаш 
заводининг таркибига осонгина киради. Шундай қилиб, бир босқичда товар 
маҳсулотини олишнинг иложи йўқ. Бундан тушунарлики, нима учун 
синтетик ѐқилғи олишнинг таннархи нефтнинг ѐқилғисидан юқори туради. 
Иккинчи вариантда метанол синтези–йирик тоннажли жараѐнни қайта 
ишлаш (жаҳон бўйича ишлаб чиқариш қуввати З0 млн.т, шу жумладан 
Россия давлати 3,0 млн. т.га яқин, Республикамиздаги ССЁ заводи ишга 
тушса, 1 йил давомида 4,0 млрд. м
3 
газни қайта ишлаш ҳисобига 1.2-1.4 
млн.т. синтетик суюқлиги олинади) саноатда яхши ишланган. 
Бу жараѐннинг ҳам камчиликлари мавжуд: термодинамик жараѐннинг 
ноқулайлиги туфайли метанолни қайтадан концентрациясини ҳосил бўлиши 
тақиқланган. Шунинг ҳисобига реактор орқали газ аралашмаси кўп марта 
ўтказиб турилади (ҳосил бўлган метанолни ажратиб чиқариш учун), табиий 

---