Bolalar kasalliklari propedevtikasi

Kislota  asos  muvozanati.  Tirik  organizmda  hamma  protsesslar  muxitning 
optimal  holatida  ro‗y  beradi  va  bu  holat  kislota  asos  muvozanati  kabi  murakkab 
sistema  orqali  ushlab  turiladi.  Kislota  va  asos  muvozanati  vodorod  va  gidroqsil 
ionlarining nisbati sifatida tushuniladi, bunda hujayra tashqi suyuqligida gidroqsil 
ionlari  ko‗proq  uchraydi.  Organizmda  kislota  asos  muvozanati  asosan  ishkoriy 
muxitda  saklanadi.  Hujayra  tashqi  suyuqligining  rN  7,35-7,45  atrofidadir.  Ichki 
muxitning  doimiylik  reaksiyasi  bir  qancha  regulyator  mexanizmlar  tomonidan 
boshqariladi, buning asosiy qismiga quyidagilar kiradi: 
Bikarbonat bufer sistemasi. 
O‗pkadagi gaz almashinuvi. 
Gemoglabin, plazma oqsillari va fosfat bufer sistemasi. 
To‗qima bufer sistemasi, asosning deposi. 
Buyrak  naychalarining  distal  bo‗limlari  (bular  kislota  va  asosni 
reabsorbsiyasini boshqaradi). 
Kislota  asos  muvozanati  barcha  yoshda  bir  xil  holatda  uchrab  turadi, 
faqatgina yengil atsidoz holati bo‗lishi mumkin. Chaqaloqlarda rN 7,26-7,50 chala 
tug‗ilgan  chaqaloqlarda  esa  7,28-7,48  boshqa  yoshda  esa  7,28-7,42  o‗rtacha  7,8 
bo‗ladi. Agar rN bu chegaradan chiksa, og‗ir patologik holat yuz berishi mumkin. 
rN  6,8  dan  past  yoki  7,8  dan  baland  bo‗lsa  u  holda  hayot  to‗xtaydi.  rN  bufer 
sistemalarga  bog‗liq,  asosan  bikarbonat  va  karbonat  kislotalarning  nisbatiga 
bog‗liq. 
rN  qonda  va  hujayra  tashqi  suyuqligidagi  holati  o‗pka  va  buyrak  orqali 
regulyatsiya kilinadi. O‗pkaning regulyatsiyasi modda almashinuvi natijasida hosil 
bo‗lgan  karbonat  kislotasini  ortiqchasini  chikarib  yuborishdan  iborat.  Buyrak 
regulyatsiyasi  esa  asta  sekin  boradi.  Bunda  buyrak  orqali  modda  almashinuvi 
natijasida hosil bo‗lgan keraksiz ishkoriy va kislotali moddalar ajralib tashlanadi. 

---

 
365 
Kislota  asos  muvozanatining  o‗zgarishi  ikki  xil  bo‗lishi  mumkin:  atsidoz 
tomoniga  yoki  alkoloz  tomoniga.  Atsidoz  bu  kislotaning  ko‗payib  ketishi  yoki 
asosning  kamayishi.  Alkoloz  esa  kislotaning  kamayishi  yoki  asosning 
ko‗payishidir. 
Bundan tashqari metabolik atsidoz va alkoloz hollari bo‗ladi. Bunda qonning 
ishkoriyligi  organizmda  suyuqlik  tarkibida  kation  va  anionlarning  ko‗payishi 
natijasida yuz beradi, ya‘ni gazsimon bo‗lmagan metabolitlar (tuz, sulfat, organik 
kislotalar) patologik ravishda qonda ushlanib kolsa yoki ajralib chiksa. 
Nafas  olish  atsidozi  yoki  alkologik  nafas  olish  ritmining  va  chukurligini 
o‗zgarishi  natijasida  ro‗y  beradi,  bunda  karbonat  kislota  kam  yoki  ko‗p  ajralib 
chikadi, bu esa qon tarkibida karbonat kislota miqdorini o‗zgarishiga olib keladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
366