― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

 

 

Pul aylanmasi tarkibi quyidagicha bo‘ladi: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.1.1-rasm. Pul aylanmasi tarkibi 

Chizmadan  ko‗rinib  turganidek,  pul  aylanmasini  to‗rtta  yo‗nalishga  ajratish 

mumkin.  

Pul 

funktsiyalariga 

ko‘ra 

Pul aylanmasi 

Pul belgilariga 

ko‘ra  

Sub‘ektlarni 

joylashish 

o‘rniga ko‘ra 

Tovar pul 

munosabatlarining  

aks ettirilishiga 

ko‘ra  

 

Shaharla

r aro 

aylanma 

Shahar 

ichidagi 

aylanma 

Muomila 

vositasi  

To‘lov 

vositasi 

Tovar 

siz pul 

aylan 

masi 

 

Naqd 

pul 

aylan

masi 

Naqd  

siz 

pul 

aylan

masi 

 

Tovarli 

pul 

aylanm

asi 

 

---

Birinchi  yo‗nalish,  pul  mablag‗lari  shakliga  ko‗ra,  naqd  pulli  aylanmasi  va 

naqdsiz pul aylanmasidan tashkil topgan.  

Ikkinchi yo‗nalish, pul aylanmasida ishtirok etayotgan sub‘ektlar joylashuviga 

ko‗ra, bir shahar ichidagi va shaharlararo pul aylanmasidan iborat.  

Uchinchi yo‗nalish, pul funksiyalarining namoyon bo‗lishiga qarab muomala 

vositasi va to‗lov vositalarini o‗z ichiga oladi.  

To‗rtinchi yo‗nalish, tovar – pul munosabatlarining aks etishiga ko‗ra, tovarli 

pul oboroti va tovarsiz pul oborotlari ko‗rinishida namoyon bo‗ladi. 

Pul  aylanamasi  tarkibida  naqd  pulli  yoki  naqd  pulsiz  hisob  –  kitoblar 

hajmining past yoki yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi.  Xususan, ular 

quyidagilardan iborat: 

 –  mamlakatning  ijtimoiy  –  iqtisodiy  rivojlanish  holati,  aholining  ma‘naviy, 

iqtisodiy va huquqiy ongi; 

 – milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlik darajasi; 

 –  mamlakat  bank  tizimining  rivojlanganlik  darajasi  va  unga  aholi 

ishonchining musthkamligi; 

 – real sektorning rivojlanganligi va iqtisodiyotning raqobatbardoshligi; 

 –  Markaziy  bankning  pul  –  kredit  siyosatini  amalga  oshirish  bo‗yicha 

mustaqilligining ta‘minlanganlik darajasi. 

Naqd  pul  va  naqd  pulsiz  hisob  –  kitoblari  o‗rtasida  juda  yaqin  bog‗liqlik 

mavjud  bo‗lib,  naqd  pullar  naqdsiz  pul  ko‗rinishiga,  naqdsiz  pullar  naqd  pul 

ko‗rinishiga o‗tish orqali ular doimiy ravishda bir – birini to‗ldirib turadi. Masalan, 

korxona  va  tashkilotlarning  bankdagi  naqdsiz  pullari  ishchi  xodimlarga  naqd  pul 

va unga tenglashtirilgan mablag‗lar ko‗rinishida beriladi. Aholining qo‗lidagi naqd 

pullar  esa  banklarga  omonat  sifatida  qo‗yilganda  banklar  uchun  kredit  resursi 

sifatida naqdsiz pul ko‗rinishida maydonga chiqadi. Shu tariqa naqd pul va naqd 

pulsiz aylanmalar bir – biriga chambarchas aloqadorlikda amal qiladi.