|
3.7.Fridmanning pulning zamonaviy miqdoriy nazariyasi
1956 yilda Milton Fridman ―Pulning miqdoriy nazariyasi: yangi versiyasi‖
mashhur kitobini chop etgan, shunga qaramasdan, I.Fisherning bu ishida
miqdoriy nazariyasi ishiga suyangan bo‗lsa ham, uning pulga talab nazariyasi I.
Fisherga nisbatan M.Keynsga ko‗proq o‗xshaydi.
Uning o‗tmishdoshlari kabi Fridman pulni saqlash motivlarini o‗rgandi.
Ularni izchil o‗rgangandan ko‗ra Keynsga o‗xshab, u shunchaki tahmin qildiki har
qanday aktiv uchun pulga talab o‗sha faktorlar bilan aniqlanadi. Keyin Fridman
talab nazariyasini aktivlar va pulga qo‗lladi.
Aktivlarga talab nazariyasiga binoan, pulga talab puldan kutilayotgan
daromadga nisbatan boylik hajmiga va kutilayotgan boshqa aktivlarning daromad
olib kelishiga bog‗liq. Keyns kabi, Fridman tan oldiki malum miqdorda pul
qoldiqlarini haqiqiy ko‗rinishda ushlab turishga harakat qilishadi. Shuning uchun
Fridman pulga talabni quyidagicha ifodaladi :
𝑀
^=/(Yp,
+
p ̴
r
m<
r
e ̴
r
m<
p,
̴
r
m)
Bu erda M
d
/P haqiqiy pul qoldiqlariga bo‗lgan talab, Y – boylik darajasi,
Fridman bo‗yicha doimiy daromad deb nomlanadi( joriy diskontlangan turar narxi
kelgusi barcha daromadlarning yoki soddalashtirilganda kutilayotgan o‗rtacha
uzoq muddatli daromad) ,Ƨ
m
pullardan kutilayotdan daromad, Ƨ
b
obligatsiyalardan kutilyotgan daromad, Ƨ oddiy aksiyalardan kutilayotgan
daromad, inflyasiyaning kutilayotgan o‗sishi. Tenglama ostidagi belgilar
ko‗rsatadiki, pulga bo‗lgan talab bilan va unga mos o‗zgaruvchilar bilan
orasidagi qanday bog‗lanish borligini ko‗rsatadi:to‗g‗ri (+) teskari (-). Fridman
nazariyasidagi pulga talab omillarini va ularning ahamiyatini ko‗rib chiqamiz.
Malum bo‗lishicha aktivlarga talab boylikka to‗g‗ri bog‗lanish, shuning
uchun ham pulga talab doimiy daromadga to‗g‗ri bog‗lanishdir( boylik darajasi
Fridman bo‗yicha). Qaysiki (+) belgi bilan belgilangan Y
p
o‗zgaruvchi ostida.
Doimiy daromad (kutilayotgan o‗rtacha uzoq muddatli daromad) odatdagiga
qaraganda qisqa muddat ichida ancha kam tebranadi, chunki uning ko‗plab
o‗zgarishlari vaqtli harakterga ega. Masalan, iqtisodiy o‗sish paytida daromadlar
tez ortadi, ammo bu hodisa vaqtinchalik va o‗rtacha uzoq muddatli daromad
unchalik o‗zgarmaydi. Bundan kelib chiqadiki, yuqori faollik paytida doimiy
daromad joriy vaqtga nisbatan unchalik sezilarli darajada ortmaydi. Retsessiya
davrida joriy daromadlarning kamayishi kuchli bo‗ladi, ammo bu vaqtinchalik
harakterga ega, Shuning uchun o‗rtacha kutilayotgan uzoq muddatli daromad
joriydagiga qaraganda unchalik kamaymaydi. Doimiy daromadning pulga bo‗lgan
talab omillaridan biri deb qarab shunday xulosaga kelamizki pulga talab qisqa
mudatli iqtisodiyotdagi tebranishlarda unchalik o‗zgarmaydi.
Aholi o‗z jamg‗armasini faqat pul ko‗rinishida saqlamasligi mumkin.
Fridman alternative pullarga bo‗lgan jamg‗armani 3 ko‗rinishga bo‗ldi:
obligatsiyalar, aksiyalar va boylik. Aholi agar ularning daromad keltirishi
kutilayotgan pul daromad keltirishidan yuqori bo‗lsa bu turdagi pulni afzal
ko‗radi. Pulga talabdagi ohirgi uchta o‗zgaruvchilar bu alternativ pullardan
kutilayotgan daromadning og‗ishi kutilayotgan puldan keladigan daromadga
nisbatan. Har bir o‗zgaruvchi ostidagi (-)belgisi shundan dalolat beradiki ,
ularning ihtiyoriy bittasining ortishida pulga talabni kamayishiga olib keladi .
Puldan kutilayotgan daromadga Ƨ
m,
barcha uchta holda, ikkita omil tasir
etadi.
1. Depozit bo‗yicha bank hizmati doirasi, pul massasi ichiga kiradi, masalan,
pul to‗lovlarini chek orqali yoki avtomatik tarzda to‗lanishi. Bunday turdagi
hizmat hajmining ortishi bilan pullardan kutilayotgan daromad ortadi.
2. NOW tipidagi schotlar va boshqa depozitlar bo‗yicha foizli to‗lovlar
summasi pul massasiga kiradi. Foiz to‗lovlarining summasini ortganida pullardan
kutilayotgan daromad ortadi.
Agar pulga talab funksiyasidagi Ƨ
b
– Ƨ
m
va Ƨ – Ƨ
m
ifoda obligatsiyalar va
aksiyyalardan kutilayotgan daromadni harakterlaydigan bo‗lsa, bunday holda
puldan kutilayotgan daromadga nisbatan if - Ƨ
m
ifoda boylik va puldan kutilayogan
daromad orasidagi farqni ifodalaydi. Boylikdan kutilayotgan daromad- narx
oshganligi tufayli kapitaldagi kutilayotgan ko‗tarilishning normasi va u
kutilayotgan inflyasiya o‗sish suratiga teng. Masalan, 10 % inflyasiya o‗sish surati
kutilayotgan bo‗lsa, boylikdan kutilayotgan daromad ham 10 % ni tashkil etadi.
∏
5
-r
m
o‗sganda boylikdan kutilayotgan daromad pulga nisbatan o‗sadi, va pulga
talab tushadi.
44
44
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European
edition, 2013. Page 456
Do'stlaringiz bilan baham: |
