― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

 Banklar va boshqa moliyaviy muassasalar 

 O‘zbekiston Respublikasining 25 aprel 1996 yilda qabul qilingan ―Banklar va 

bank faoliyati to‘g‘risida‖gi qonunga asosan Bank - tijorat tashkiloti bo‘lib, bank 

faoliyati deb hisoblanadigan quyidagi faoliyat turlari majmuini amalga oshiradigan 

yuridik  shaxsdir:  yuridik  va  jismoniy  shaxslardan  omonatlar  qabul  qilish  hamda 

qabul  qilingan  mablag‘lardan  tavakkal  qilib  kredit  berish  yoki  investitsiyalash 

uchun foydalanish;to‘lovlarni amalga oshirish.  

 Xorijiy  mamlakatlarda  Banklar  -  o‘zida  qo‘yilmalar  (depozitlar)ni 

jamlaydigan va ssudalar (kreditlar) taqdim etadigan moliyaviy muassasalardir. Bu 

erda  banklar  tushunchasiga  tijorat  banklari,  ssuda  va  jamg‘arma  assotsiatsiyalari, 

o‘zaro  jamg‘arma  banklari,  kredit  uyushmalari  kiritilgan.  Banklar-moliyaviy 

vositachilar  bo‘lib,  oddiy  aholi  ular  bilan  doimo  ish  olib  boradilar.  Yashash  joyi 

yoki  avtomobil  sotib  olish  uchun  kreditni  sizga  maxalliy  bank  taqdim  etadi. 

Ko‘pchilik  amerikaliklar  o‘z  jamg‘armalarining  aksariyatini  joriy  va  jamg‘arma 

hisob  raqamlarida,  yoki  boshqa  ko‘rinishdagi  bank  jamg‘armalarida  saqlaydilar. 

Banklar – yirik moliyaviy vositachilar bo‘lganligi sababli ularning faoliyati chuqur 

o‘rganilishi kerak. Ammo, AQShda banklardan tashqari yana bir qator moliyaviy 

muassasalar mavjud. So‘nggi yillarda sug‘urta va moliyaviy kompaniyalar, pensiya 

va  o‘zaro  fondlar,  investitsion  banklarning  roli  ortib  bormoqda.  Bu  moliyaviy 

muassasalarning faoliyati ham chuqur o‘rganishni talab etadi.  

 Siz  fanni  o‘rganish  davomida  daromad  olish  maqsadida  banklar  aktivlar  va 

passivlarni  qanday  qilib  boshqarishlarini  bilib  olasiz.  Ba‘zi  faoliyat  turlarini, 

ko‘rsatkichlarni  iqtisodiy  tahlil  qilib,  nima  sababdan  moliyaviy  tartibga  solish 

aynan  shu  ko‘rinishni  olganligi  hamda  tartibga  solish  tizimida  qanday  xatoliklar 

sodir bo‘lishi mumkinligini ko‘ramiz. Shuningdek, bank sanoatini ko‘rib chiqamiz, 

bank  sanoatini  raqobatbardosh  muhit  qanchalik  darajada  o‘zgartirganligini 

tekshiramiz va nima sababdan ba‘zi moliyaviy institutlar boshqalarning hisobidan 

rivojlanayotganligini o‘rganamiz. 

 Banklarning  iqtisodiyotda  bajaradigan  yana  bir  o‘ziga  xos  xususiyatlaridan 

biri,  bu  ularning  xo‘jalik  yurituvchi  sub‘ektlar,  aholi  va  davlat  tashkilotlari 

o‘rtasida amalga oshiriladigan hisob – kitoblarni tashkil etishi va ularning ustidan 

tegishli nazorat ishlarini amalga oshirish hisoblanadi. Ma‘lumki, bozor iqtisodiyoti 

sharoitida  xo‘jalik  sub‘ektlari  o‘rtasida  har  kuni  bir  necha  yuz  minglab  pul 

o‘tkazmalari  amalga  oshiriladi.  Bularning  barchasi  banklar  tomonidan  amalga 

oshiriladi va tartibga solib turiladi. 

 Banklarning iqtisodiyotdagi  rolini  yuqori  yoki  pastligiga  qator  omillar  ta‘sir 

qiladi. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat: 

---