― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan



Download 4,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/339
Sana31.12.2021
Hajmi4,72 Mb.
#258318
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   339
Bog'liq
pul va banklar

chunki ularning almashuv vositasi sifatida o‗rni yo‗qolgan va barter tizimi yanada 


rivojlanishiga  olib  kelgan.  Operatsion  xarajatlar  yuqori  darajada  o‗sib, 

kutganimizdek, yalpi ishlab chiqarish hajmi keskin tushib ketgan.

19

  

Iqtisodiyotni  boshqarishning  bozor  munosabatlari  joriy  etilgan  mamlakatlar 

iqtisodiy  adabiyotlarida,  pul  uchta,  ya‘ni  qiymat  o‗lchovi,  muomala  vositasi  va 

jamg‗arma vositasi funksiyalarni bajarishi bayon etiladi. 

P.Samuelson  Aristotelning  ta‘limotlariga  tayangan  holda  pul  faqat  ikkita, 

ya‘ni  ayirboshlash  vositasi,  baho  mashtabi  birligi  yoki  o‗lchov  hisobi 

funksiyalarini bajarishini ta‘kidlaydi

20

.  



Angliya  –  amerika  iqtisodchi  olimlari  pulning  uchta  funksiyasi  (muomala 

vositasi,  qiymat  o‗lchovi  va  jag‗arma  vositasi)  mavjudligini  e‘tirof  etishadi

21



Jumladan,  Edvin  Dj.  Dolan,  Kolin  D.  Kempbell,  Rozmari  Dj.  Kempbelllar  pul 



muomala vositasi, qiymat o‗lchovi va jamg‗arma vositasi funksiyalarini bajarishini 

ta‘kidlaydi

22

.    


Nemis  iqtisodchi  olimi  K.Knis  (1821  –  1898)  pulning  to‗rtta  ya‘ni,  qiymat 

o‗lchovi,  muomala  vositasi,  to‗lov  vositasi  va  jamg‗arma  vositasi  funksiyalarini 

e‘tirof etadi.  

S.Fisher,  R.Dornbush,  R.Shmalenzilar  ham  pulning  to‗rtta  funksiyalarini 

bajarishlarini  e‘tirof  etib,  ularni  quyidagi  ketma  –  ketlikda  amal  qilishini 

ta‘kidlaydi:  birinchisi  –  muomala  vositasi  va  to‗lov  vositasi,  ikkinchisi  –  o‗lchov 

hisobi,  uchinchisi  –  qiymatni  saqlash  vositasi,  to‗rtinchisi  –  kechiktirilgan 

to‗lovlarni o‗lchovi

23



K.Marks  pulning  funksiyalari  konsepsiyasida  uni  uchta  funksiyasi 

mavjudligini  ta‘kidlaydi.  U  pulning  funksiyalarini  quyidagi  ketma  –  ketlikda 

ifodalaydi. Birinchisi – qiymat o‗lchovi, ikkinchisi – muomala vositasi, uchinchisi 

–  moliyaviy  pul.  K.Marksning  pulning  uchinchi  funksiyasi  ayrim  iqtisodchilar 

tomonidan  jamg‗arma  vositasi,  to‗lov  vositasi  va  jahon  puli  kabi  vazifalarini 

bajarishi mumkinligini ilgari suriladi

24

Rossiyalik 

iqtisodchi 

olim, 


professor 

O.I.Lavrushin

25



professor  



V.A.Shegorsova

26

,  professor  V.V.Ivanov  va  professor  B.I.Sokolovlar



27

  tahrirlari 

ostida  chop  etilgan  Pul,  kredit,  banklar  darsliklarning  barchasida  pul  beshta 

funksiyani bajarishi e‘tirof etiladi. 

                                                 

19

 Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited pp. 



2013. pp. 94-104 

20

Самуэльсон П. Экономика вводной курс. –М.: 1964. –С. 69. 



21

Масалан: Харрис Л.Денежная теория. –М.: 1990. –С.75; Долан Э., Линдсей Д. Макроэкономика.  – СПб.: 

1994,  – С. 7 – 8. 

22

Эдвин Дж. Долан, Колин Д. Кэмпбелл, Розмари Дж. Кэмпбел. Деньнги, банковское дело и денежно – 



кредитная политика. Пер. с. англ. к.э.н. А.А.Лукашевич, А.П.Маноцкова, к.ф.н. Е.Б.Ярцева, к.ф – м.н. 

М.Б.Ярцев. –М. – СПб., 1991. –С. 26. 

23

Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. –М.: 1993. –С. 474 – 475. 



24

Пезенти А. Очерки политической экономики капитализма: в 2 т.: пер. С итал. Т.1.  – С. 472 – 473. 

25

Деньги, кредит, банки: учебник/кол. авт.: под ред.засл.деят. науки РФ, д.э.н. проф. О.И.Лаврушина.  – 



5 – е изд., стер. –М.: КНОРУС, 2007. –С. 57. 

26

Деньги, кредит, банки: Учебник для вузов. Под.ред. проф. Щегорцова В.А. –М.:ЮНИТИ – ДАНА, 



2005. –С. 14. 

27

Деньги, кредит, банки: Учеб. – 2 – е изд., перераб. и доп./под ред. В.В.Иванова, Б.И.Соколова. –М.: ТК 



Велби, изд – во Проспект, 2008. –С. 26. 


O‗zbekistonlik  iqtisodchi,  professor  Sh.Z.Abdullaeva  pul  to‗rtta  funksiyani 

bajarishini,  ular qiymat  o‗lchovi,  muomala  vositasi, to‗lov vositasi va  jamg‗arma 

vositasi funksiyalari ekanligini ta‘kidlaydi

28

.  



Professor  O.Yu.Rashidov  tahriri  ostida  chop  etilgan  Pul,  kredit  va  banklar 

darsligida  pul  beshta,  ya‘ni  qiymat  o‗lchovi,  muomala  vositasi,  to‗lov  vositasi, 

jamg‗arma vositasi va jahon puli vazifalarini bajarishini ta‘kidlanadi

29

.   

Ko‗rinib turibdiki, pulning funksiyalari haqida xorijiy va mahalliy iqtisodchi 

olimlarning fikrlari turlicha bo‗lib, birinchi guruh olimlar pulni beshta funksiyasi 

mavjudligini  ta‘kidlashsa,  ikkinchi  guruh  iqtisodchi  olimlar  uning  to‗rtta 

funksiyani bajarishini e‘tirof etadi. Uchinchi guruh iqtisodchi olimlar, asosan anglo 

– amerikaliklar uni uchta funksiyani bajarishini bayon etadi. Hatto ayrim iqtisodiy 

adabiyotlarda pulni oltita funksiyani bajarishi qayd etilib, oltinchi funksiya sifatida 

baho masshtabi ekanligini isobtlashga urinishadi

30

.   


Iqtisodchi  olimlar  pulning  funksiyalari  haqida  turlicha  talqin  etishiga 

quyidagilar  sabab  bo‗ladi.  Bir  guruh  iqtisodchi  olimlar,  pulning  funksiyasini 

zamonaviy  sharoitda  uning  xossalaridan  kelib  chiqib  bayon  etadi,  boshqa  guruh 

olimlar  esa  turli  mamlakat  olimlarining  pulni  funksiyalari  xususidagi  fikrlariga 

tayangan  holda  unga  talqin  beradi.  Yana  boshqa  guruh  iqtisodchi  olimlar  esa 

pulning  funksiyalarini  ta‘riflashda  uning  tarixan  vujudga  kelishi  bilan  bog‗liq 

voqelik va nazariyalarga tayanadi.        

Pulning  funksiyalari  xususida  fikr  yuritganda  uning  asl  (haqiqiy  pul) 

qiymatiga  ega  bo‗lgan  va  asl  qiymatiga  ega  bo‗lmaganligi  (o‗rinbosar  pullar)  ga 

e‘tibor qaratish lozim. Chunki muomalada asl qiymatga ega bo‗lgan pullar to‗lov 

vositasini  bajarganda  ularda  pulning  barcha  funksiyalari  namoyon  bo‗ladi  va 

aksincha.  Asl  qiymatga  ega  bo‗lgan  pullar  sifatida  qimmatbaho  metallar  oltin  va 

kumushni, kredit pullarni va 100 foiz oltin bilan ta‘minlangan pullarni qayd etish 

mumkin.  Asl  qiymatga  ega  bo‗lmagan  pullarga  qog‗oz  pullar,  oltin  asosiga  ega 

bo‗lmagan kredit pullar kiradi. 

Haqiqatda  ham  qimmatbaho  metallar  to‗lov  vositasini  bajargan  paytda  ular 

pulning barcha funksiyalarini bajargan. Qimmatbaho metallar o‗rnini qog‗oz pullar 

egallagandan so‗ng, qog‗oz pullarning inflyasiyaga uchrashi natijasida ular pulning 

barcha  funksiyalarini  bajarmay  qo‗ydi.  Shuning  uchun  bo‗lsa  kerak,  yuqorida 

ko‗rib chiqilganidek, vaqt o‗tishi bilan pulning funksiyalari haqida turli qarashlar 

vujudga kela boshladi.   

Pulning  funksiyalari  xususidagi  fikrlarga  tayanib,  pul  to‗rtta,  ya‘ni  qiymat 




Download 4,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   339




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish