― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

DEF  =  G  -  Т  =  АМВ +  АВ. 

Amaliyotda davlat bujet cheklovlarini tushunish uchun 100 mln.dollarga 

hukumat  superkomputerlar  sotib  olgnda  ko‘rib  chiqsak.  Agar  u  aholini 

computer shu narxga arzishini isbotlasa, soliqlarini 100 mln.dollarga oshirish 

mumkin, bunda bujet difisiti 0 ga teng bo‘ladi. Bu holatda pul emissiya qilish 

ham  obligatsiya  chiqarishga  ham  extiyoj  tug‘ilmaydi,  chunki  bujet  balans 

jolatida  bo‘ladi.  Agar  soliq  to‘lovchilar  komputerni  qimmat  deb  hisoblab, 

soliq to‘lashdan bosh tortishsa, unda davlat bujeti cheklovlariga ko‘ra, davlat 

obligatsiyalari  yoki  pul  emissiya  qilish  orqali  100  mln.dollarni  sotib  olishga 

to‘lanadi.  Bu holatda bujet cheklovlari amalga oshiriladi; 100 mln.dollar bujet 

difisiti  aholi  qo‘lidagi  aholi  qo‘lidagi  davlat  obligatsiyalarining  (АВ  =100 

mln.dollar)  yoki  monetary  bazani  (АМВ =  100  mln.dollar) o‘sishi hisobiga 

qoplanadi.  

Bujet  cheklovlari  bo‘yicha  xulosa  qilsak,  davlat  bujetini  difisitini 

obligatsiyalar  chiqarish  orqali  qoplansa,  pul  bazasiga  ta‘sir  qilmaydi,  pul 

massasini oshiradi

91

.  

v)  Xalq      xo`jaligiga      ortiqcha      krеditlar      bеrish      natijasida      muomalada 

krеdit  bilan        bog`lik      muomala      vositalari      yuzaga      kеladi.  Bular  tovar      va   

xizmatlarga    bo`lgan   talabni  oshirilishiga  olib  keladi. 

g)  Chеt  el        valyutasining        mamlakatga      kirib  kеlishi      va  uning      milliy 

valyutaga  almashinuvi        natijasida,        muomalada      pul  massasi      ortib  boradi    ,   

milliy pulga nisbatan chеt  el valyutasining   qadri oshishiga  sabab  bo‘ladi. 

                                                 

91

  Frederic  S.Mishkin.  The  economics  of  money,  banking  and  financial  markets.  Pearson 

Education Limited. 2013. 622 page. 

 

---

Xalq xo`jaligining  yеtakchi  tarmoqlarini   kеragidan   ortiqcha   invеstitsiya 

ham    oborotga    qo`shimcha    pul ekvivalеntlarini   chiqarishiga  olib kеladi. 

d)  har  xil  jarayonlar    va  tarkibiy  o`zgarishlar      tufayli      mеhnat    

unumdorligining    pasayishi natijasida    maxsulot    ishlab   chiqarishga   kеtgan 

xarajatlar      oshadi.      Umuman      xalq      xo`jaligi      bo`yicha      ishlab      chiqarish   

hajmi,      binobarin,      tovarlar      bo`yicha      taklif      qisqaradi      va      tovarlar  bahosi 

oshadi.    Korxonalarning    foyda   hajmi   qisqaradi. 

e) har xil yangi    xizmat   turlari   payd o    bo`ladi ishlab chikarishga nisbatan 

kam     mеhnat   unumdorligida   yuqori   ish   haqi  olishga   imkoniyat   tug`iladi.   

Natijada tovar va    xizmatlarga   bo`lgan   baho    oshib   boradi.  

       f) aholini    ijtimoiy   jihatdan   himoyalash   maqsadida   ish  haqining  

oshishi, tovarlar    bahosining   oshishiga   olib kеladi   va   yana   ish  haqi  oshadi.  

va h.k. bu  zanjir  uzluksiz   davom   etish mumkin.   

Xarajatlar  inflyatsiyasida  xom-ashyo  va  energetik  resurslarga  bo`lgan   

xarajatlarning o`sishi tufayli ishlab chiqariladigan mahsulotlar 12 va bajariladigan  

ishlarning  narx-navosini  o`sishi  natijasida  yuzaga  chiqadi.      Xomashyo      va   

energetik    resurslarga    bo`lgan  dunyo  narxlarini  ko`tarilishi  hamda  xorijiy 

valyutaga  nisbatan  milliy  valyuta  kursini  pasayishi  xarajatlar        inflyatsiyasining 

yuzaga  chiqishini  asosiy  sabablari  hisoblanadi.  Xarajatlar  inflyatsiyasida  ma`lum 

bir  mahsulotning  narx-navosini  o`sishi  avtomat      ravishda    boshqa    mahsulotlar 

narxnavoni o`sishiga olib keladi. Masalan, neft` mahsulotlariga bo`lgan   bahosinig 

o`sishi  natijasida  unga  bevosita  bog`liq  mahsulotlar,        bajariladigan      ishlar  va 

ko`rsatiladigan  xizmatlar  narx-navosi  o`sib  ketadi.  Xarajatlar  inflyatsiyasi  taklif 

inflyatsiyasiga  o`xshash,  lekin  bu  inflyatsiyada  ba`zi  xarajatlarning  o`sishi  aniq 

olingan  mamlakat  iqtisodiyotiga  bevosita  bog`liq  bo`lmagan  holatlarda  yuzaga 

chiqishi mumkin.