― pul va banklar ‖ fanidan 2017/2018 o‗quv yili uchun mo‗ljallangan

                                              A bank 

Aktivlar  

Majburiyatlar  

Zaxiralar                          +$ 10 m 

Kreditlar                          + $ 90 m 

Chekli depozitlar                    + 

$100 m 

 

Agar  A  bankka  qarzga  oluvchi  tomonidan  sarflangan  pul  boshqa  bankda, 

misol uchun B bank, jamg‘arilgan 90 mln dollar qarzga bersa, B bankni T- schoti 

quyidagicha bo‘ladi: 

 

B bank 

Aktivlar  

Majburiyatlar  

Zaxiralar                            + $ 90 

mln 

Chekli depozitlar                              +  $ 

100 mln 

 

Bank  tizimidagi  chekli  depozitlar  boshqa  90  mln  dollarga  oshdi,  jami  o‘sish 

190  mln  dollar  ya‘ni  A  bankdagi  100  mln  dollar  qo‘shilgan  B  bankdagi  90  mln 

dollar. Haqiqatda, A va B bank o‘rtasidagi farq jami deposit hajmini oshirishda bir 

xil natijaga erishish uchun muhim hisoblanmaydi. Agar A bankdan qarz oluvchilar 

A bankda jamg‘argan biror bir shaxsga chek yozsa, depozitlarda bir xil o‘zgarish 

sodir bo‘lar edi. B bank uchun T-schot A bankka ariza berganda va uning chekli 

depoziti 190 mln dollar miqdorga oshgan bo‘lar edi. 

B bank keyinchalik balansini o‘zgartirishni xohlaydi. 90 mln dollarni 10 % ini 

saqlashi  kerak(9mln  dollar)  majburiy  zaxira  sifatida  va  ortiqcha  zaxirada  90  mln 

dollarni  90  %  i  (81  mln  dollar)  bo‘ladi.  Shu  summani  kreditga  berishni  amalga 

oshiradi. B bank qarz oluvchilarga 81 mln dollar kreditni taqdim etadi. B bankning 

T-schoti quyidagicha bo‘ladi: 

 

B bank 

Zaxiralar                              +$9 m 

Chekli depozitlar                +$90 

m 

Kreditlar  

+$81 m 

 

  B  bankdan  qarzdorlar  sarflagan  81  mln  dollar  boshqa  bir  C  bankda 

jamg‘arilsin.  Natijada,  bank  tizimidagi  oshgan  zaxiralar  dastlabki  100  mln 

dollardan,  tizimdagi  chekli  depozitlar  umumiy  o‘sish  summasi  271  mln 

dollargacha yetdi($100+$90+$81mln).  

  Quyidagilar  ham  xuddi  shu  sabab,  agar  barcha  banklar  ularning  ortiqcha 

zaxiralarining  to‘liq  hajmda  kreditga  berilsa,  chekli  depozitlardagi  yangi  o‘sib 

borish  davom  etaveradi(A,B,  C…  banklarda)  birinchi  jadvalda  ko‘rsatilganidek. 

Shuning  uchun,  zaxiralardagi  dastlabki  100  mln  dollar  o‘sishidan  depozitlardagi 

umumiy o‘sish 1000 mln dollarga yetadi.  

  Agar  bank  ortiqcha  zaxiralarni  qimmatli  qog‘ozlarga  investitsiya  qilishni 

tanlasa,  natija  bir  xil  bo‘ladi.  Agar  A  bank  uning  ortiqcha  zaxirasi  va  kredit 

berishdan  ko‘ra  sotib  olgan  qimmatli  qog‘ozlari  olinganda  edi,  uning  T-

hisobvarag‘i quyidagicha ko‘rinishda bo‘lar edi: 

 

---