Rahbar Alimnazarov O

1.2.2 Tezliklar planini tuzish 

 

a) Krivoshipning burchak tezligini aniqlaymiz 

 

 

 

  

 

  

 

         

  

             

b)  Krivoshipning  A

1

 nuqtasi  bilan  zveno  2  toshning  A

2

 nuqtasi  A

12

 nuqtada 

sharnir bilan ulangani uchun ularning tezliklari teng bo‗ladi: 

 

 

  

   

 

   

 

                           

v) Tezliklar planing 

 

 

 koeffitsientini aniqlaymiz 

 

 

 

 

 

  

  

  

 

    

     

      

   

  

 

bu  koeffitsiyent  har  bir  millimetr  kesmada  m/s necha haqiqiy  tezlik borligini 

ko‗rsatadi. 

g)  Listning  ixtiyoriy  bir  joyida  tezliklar  planning  qutb    nuqtasi  R  ni  tanlaymiz. 

Qutb nuqtasidan krivoshipning yo‗nalishi bo‗yicha krivoship O

1

A ga tik chiziq chizamiz 

va 

  

  

        kesmani belgilaymiz. 

d)  Kulisaning  A

3

  nuqtasi  (shu    holatda)  toshning  A

2

  nuqtasiga  mos  kelib,  u  

stoykaning    O

2

  sharniri    otrofida    aylanadi.    Uning    vektor    tenglamasi  quyidagicha 

yoziladi. 

 

 

 

̅̅̅̅    

 

  

̅̅̅̅̅    

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅ 

 

 

 

̅̅̅̅    

 

 

̅̅̅̅    

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅ 

bu erda; 

 

 

  

̅̅̅̅̅  krivoshipning A nuqtasining tezligi, bu tezlik bizga ma‘lum u   

  

 

kesmaga teng; 

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅     kulisa    A

3

  nuqtasining,    toshni    A

2

  nuqtasiga    nisbatan    tezligi  (uning  

tezlik  vektori  A

3

O

2

 kulisaga  prallel  yo‗naladi,  uning  qiymati  esa noma‘lum); 

 

 

 

̅̅̅̅   O

2

 nuqtaning tezligi (u nolga teng); 

 

 

 

̅̅̅̅    kulisa  A

3

 nuqtasining,  O

2

 nuqtaga  nisbatan  tezligi  (uning  tezlik vektori 

A

3

O

2

 kulisaga tik yo‗nalgan, uning qiymati esa noma‘lum); 

e)    Yuqoridagi    tenglamalarning    birinchisiga    asosan,    tezliklar    planing  a

12

 

nuqtasidan    kinematikaviy    sxemadagi    A

3

O

2

  kulisaga    nisbatan    parallel  chiziq, 

ikkinchisiga  binoan  esa  R  nuqtadan    A

3

O

2

  ga  tik  chiziq    o‗tkazamiz.  Ikki  nuqtaning  

kesishuvidan hosil bo‗lgan a

3

 nuqta A

3

 nuqtaning absalyut chizig‗li tezligini beradi. 

j)    Kulisani    B    va    D    nuqtalarining    tezligini    aniqlash    uchun    kesmalar 

o‗xshashligidan  foydalanib  quyidagi  proporsiya  orqali  tezliklar  planida chiziladigan 

  

̅̅̅̅ va   

̅̅̅̅ kesmalarning qiymati aniqlanadi va 

 

 

 

̅̅̅̅̅

  

̅̅̅̅

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

  

 

̅̅̅̅̅

               

 

̅̅̅̅̅  

 

 

 

̅̅̅̅̅     

 

̅̅̅̅̅

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

 

          

   

            

 

 

 

̅̅̅̅̅̅

  

̅̅̅̅

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

  

 

̅̅̅̅̅

               

̅̅̅̅  

 

 

 

̅̅̅̅̅̅     

 

̅̅̅̅̅

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

 

          

   

              

ekanligini  aniqlaymiz.  Tezliklar  planidagi 

  

 

  vektorning  davomida 

  

̅̅̅̅  va    

̅̅̅̅ 

kesmalarni    chizamiz.  Bu  yerda 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅  va    

 

  kesmalarning    qiymatlari  o‗zgaruvchan  

bo‗lib,  u  mexanizmning  turli  vaziyatlarida  turlicha  bo‗ladi.  

Sxemadagi S

3

 nuqtaning tezligi ham proporsiya orqali aniqlanadi. 

---

 

Bajardi     

Bo’riyev M.

 

Rahbar    Alimnazarov O.

 

Var. 

Var 

O`zg. 

№ Hujjat   

Imzo  Sana

Дата 

 

 

 

 

 

Kurs loyihasi 

 

  

 

̅̅̅̅̅  

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅     

 

̅̅̅̅̅

 

 

 

̅̅̅̅̅̅

          

̅̅̅̅                        

z) 

 

 

  

 tezlikni topish uchun quyidagi vektor tenglamani tuzamiz: 

 

 

  

̅̅̅̅̅    

 

̅̅̅    

  

  

̅̅̅̅̅̅̅ 

 

 

  

̅̅̅̅̅    

   

̅̅̅̅̅    

    

  

̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅ 

bu yerda: 

 

 

̅̅̅ – B  nuqtaning chizig‗iy tezligi; 

 

   

̅̅̅̅̅   (     ) yo‗naltiruvchi tezligi, u qo‗zg‗almas bo‗lgani uchun nolga teng; 

 

  

  

̅̅̅̅̅̅̅   tezlik kulisaga parallel yo‗nalgan; 

 

    

  

̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅  tezlik       yo‗naltiruvchiga parallel yo‗nalgan. 

Yuqoridagilarga    asosan    tezliklar    planidagi    b    nuqtadan    sxemadagi    O

2

D 

zvenoga parallel chiziq  o‗tkazamiz va R  qutb nuqtadan       ga nisbatan parallel chiziq  

o‗tkazamiz.    Ikki    chiziqning    kesishish    nuqtasi    (b

45

) 

  

 

̅̅̅̅̅     ya‘ni   

 

  

  –  absalyut 

chizig‗li tezlik hosil bo‗ladi. 

l)    Tezliklarni    haqiqiy    (skolyar)    miqdorini    topish    uchun    tezliklar  planidagi  

kerakli  tezlik  vektorini  o‗lchab  olib  qo‗yidagi  12  holati  uchun jadval to‗ldiriladi. 

 

 

  

    

  

   

 

          

 

 

        

 

                       

 

 

 

    

 

   

 

                     

 

 

  

    

  

   

 

                       

 

 

        

 

                       

 

 

 

    

 

   

 

                       

 

 

 

 

 

   

 

 

  

   

 

                      

 

  

  

    

 

   

 

                       

m) 3 zvenoning burchak tezligini topish 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

           

          

 

 

1.2.3 Tezlanishlar planini tuzish 

a)    Krivoshipning    A

12

  nuqtasini    tezlanishini    aniqlaymiz.    Etakchi    O

1

A  zveno  

o‗zgarmas  burchak  tezlik  bilan  aylanadi.  A

1

  nuqtaning  urinma  tezlanishi  nolga  teng, 

chunki 

 

 

 const,  

 

    bo‗ladi. Uning qiymati quyidagicha topiladi: 

 

 

   

 

 

 

 

   

 

 

   

 

        

 

                  

 

 

 

b) Tezlanishlar planining masshtab koeffitsiyenti 

 

 

  ni tanlaymiz: 

 

 

 

 

 

  

  

  

 

   

     

    

     

 

  

 

v)  Chizmadagi  

   qutb  nuqtasini  ixtiyoriy  tanlaymiz.  Undan  O

1

A krivoshipga  

parallel    qilib,    A

1

  nuqtadan    O

1

  nuqta    tamon    normal    tezlanish  vektori  yo‗nalishini 

chizamiz. Bu chiziqda 

  

  

        kesmani belgilaymiz. 

g)  Kulisaning  A

3

 nuqtasini  tezlanishini  aniqlash  uchun  toshning  A

2

 nuqtasi va 

O

2

 nuqtasiga nisbatan vektor tenglamasini yozamiz: 

---

 

Bajardi     

Bo’riyev M.

 

Rahbar    Alimnazarov O.

 

Var. 

Var 

O`zg. 

№ Hujjat   

Imzo  Sana

Дата 

 

 

 

 

 

Kurs loyihasi 

 

 

 

 

̅̅̅̅    

 

  

̅̅̅̅̅    

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅    

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅ 

 

 

 

̅̅̅̅    

 

 

̅̅̅̅̅    

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅    

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅ 

 

 

bu  yerda: 

 

 

  

̅̅̅̅̅ tezlanishini  ham  skolyar  miqdori,  ham  vektor  yo‗nalishi aniq: 

 

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅        

 

   

 

 

 

 

                        

 

 

Kariolis  tezlanishni  yo‗nalishini  aniqlash   

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅  tezlikni  xarakat  yo‗nalishi 

bo‗yicha    90

0

  ga    burilganiga    teng.    Kesma    uzunligini    topish    uchun    tezlanish 

masshtabiga bo‗lamiz: 

 

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

         

 

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅   relativ  tezlanish  

 

 

 

 

 

 ga  perpendikulyar  yo‗nalgan.  Tezlanish planida 

 

 

  

 

 ga perpendikulyar o‗tkazamiz. 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

    

 

   

 

  (  

 

̅̅̅̅̅    

 

)                            

 

 

3

 zvenoni  O

2

 nuqtaga  nisbatan  harakatidagi  normal  tezlanish  uning  vektori 

A

3

O

2

 zvenoga parallel va O

2

 markazga qarab yo‗nalgan. Kesma uzunligini topish uchun 

tezlanish masshtabiga bo‗lamiz: 

 

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

          

 

 

---

 

Bajardi     

Bo’riyev M.

 

Rahbar    Alimnazarov O.

 

Var. 

Var 

O`zg. 

№ Hujjat   

Imzo  Sana

Дата 

 

 

 

 

 

Kurs loyihasi 

 

 

 

 

 

 

 

 

   kulisadagi    A

3

  nuqtaning    urinma    tezlanishi,    uning    vektori    A

3

O

2

 

kulisaga tik yo‗nalgan. 

Ikki 

 

 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅ va  

 

 

 

 

 

 vektorlarning  kesishidan  xosil  bo‗lgan a

3

 nuqta, kulisaning 

A

3

 nuqtasining absalyut tezlanishini hosil qiladi. 

d)    3   

     zvenoning    B    nuqtasi    A    nuqtani    davomida    yotganligi    sababli    B 

nuqtani tezlanishini proporsiyadan foydalanib topish mumkin. 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

 

 

 

̅̅̅̅̅

 

  

 

̅̅̅̅̅

  

̅̅̅̅

            

̅̅̅̅  

 

 

 

̅̅̅̅̅     

 

̅̅̅̅̅

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

 

          

   

          

Xuddi shunga o‗xshash D nuqtani xam tezlanishini topish mumkin. 

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

 

 

 

̅̅̅̅̅̅

 

  

 

̅̅̅̅̅

  

̅̅̅̅

            

̅̅̅̅  

 

 

 

̅̅̅̅̅̅     

 

̅̅̅̅̅

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅̅

 

          

   

          

Tezlanishlar    planidagi    qutb    nuqtasi   

     dan    

 

̅̅̅̅̅  kesmaning    davomida    

̅̅̅̅  

        va   

̅̅̅̅           kesmalarni  olib,  b  va  d  nuqtalarni  belgilaymiz. 

 

 

e) Kulisaning massa markazi  S

3

 ning tezlanishini kesmalar nisbatidan foydalanib 

aniqlaymiz. 

  

 

̅̅̅̅̅  

 

 

 

 

̅̅̅̅̅̅     

̅̅̅̅

 

 

 

̅̅̅̅̅

                                  

---

 

Bajardi     

Bo’riyev M.

 

Rahbar    Alimnazarov O.

 

Var. 

Var 

O`zg. 

№ Hujjat   

Imzo  Sana

Дата 

 

 

 

 

 

Kurs loyihasi 

 

 

 

j)    Mexanizmning    4

 5    zvenolar    gruppasining    tezlanishlarini    aniqlaymiz. 

Buning uchun quyidagi vektor tenglamani yozamiz: 

 

 

̅̅̅    

 

̅̅̅̅    

  

  

 

̅̅̅̅̅̅̅    

  

  

 

̅̅̅̅̅̅̅ 

 

 

̅̅̅    

 

̅̅̅    

  

  

   

 

̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅    

 

  

   

 

̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅ 

 

  

  

 

       

 

   

  

  

                        

Kariolis    tezlanishni    yo‗nalishini    aniqlash    uchun   

  

  

  tezlikni  xarakat 

yo‗nalishi    bo‗yicha    90

0

  ga    buramiz.    Kesma    uzunligini    topish    uchun    tezlanish 

masshtabiga bo‗lamiz: 

 

  

  

 

̅̅̅̅̅̅̅       

 

  

  

 

 

 

 

    

 

         

 

  

  

 

̅̅̅̅̅̅̅     relativ    tezlanish   

  

  

 

  ga    perpendikulyar    yo‗nalgan.    Tezlanishlar 

planidagi bk ga tik chiziq  chizamiz va  shu  holda  qoldirib ikkinchi tenglamaga o‗tamiz. 

 

   

̅̅̅̅̅̅ ga  teng,  

  

  

   

 

̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅     nolga  teng  chunki  5 - zveno  faqat        yo‗naltiruvchi  

bo‗ylab    xarakat    qila    oladi    xolos.   

 

  

   

 

̅̅̅̅̅̅̅̅̅̅             yo‗naltiruvchiga  parallel  

yo‗nalgan.    Tezlanishlar    planida         polyusdan             ga    parallel    chiziq  chizib  

---

 

Bajardi     

Bo’riyev M.

 

Rahbar    Alimnazarov O.

 

Var. 

Var 

O`zg. 

№ Hujjat   

Imzo  Sana

Дата 

 

 

 

 

 

Kurs loyihasi 

 

yuqorida  chizilgan  bk  kesmaga  tik  chiziq  bilan  uchrashadi.  Uchrashgan nuqta  b

45

 

bo‗ladi, ya‘ni  

 

  

 va tezlanish aniqlangan bo‗ladi.  

Tezlanishlar  planini  sxemaning  12  ta  holati  uchun  chizib  quyidagi jadvalni 

to‗ldiramiz.