1. Dj. Xiksning daromad xaqidagi ta’limoti. Nominal va real daromad

Pul  formadagi  joriy  transfertlar  qayta  taqsimlash  to‘lovlari  joriy 

xarakterdagi  to‘lovlar  bo‘lib,  ular  joriy  va  mulkdan  olingan  daromadlar,  davlat 

bydjetidan ijtimoiy extiyojlar uchun, sug‘urta mukofotlari va o‘rnini to‘ldirish va 

h.k. sifatida amalga oshiriladi. 

Iqtisodiyotning har bir sektori uchun daromadlar va joriy transfertlar qoldig‘i 

summasi ixtiyordagi daromadni tashkil etadi va u oxirgi iste’mol va jamg‘arish 

uchun ishlatiladi. Aytish kerakki, oxirgi iste’molni aniqlash qator omillarga bog‘liq: 

- 

 iqtisodiy  ishlab  chiqarish  sohasini  aniqlashga.  Masalan,  uy  bekalarining 

ovqat tayyorlash va idishlarni ozoda saqlash, uy-joyni ozoda saqlash va h.k. ishlab 

chiqarish  sohasiga  kiritilgan  bo‘lsa,  bu  xizmatlar  qiymatini  aholining  oxirgi 

iste’moliga qo‘shib bo‘lmaydi. 

- 

 aholiga ko‘rsatilgan u yoki bu xizmatlardan olgan nafini ijtimoiy baholash. 

Bu baholash vaqt o‘tishi bilan tubdan o‘zgarishi mumkin. Masalan, avvalgi asrda 

shaxtyorlarga  ko‘rsatilgan  yuvinish  (dush)  katta  bir  xizmat  sifatida  qaralib,  uni 

natural formadagi daromad sifatida qaralgan. Hozirgi vaqtda esa bu narsa elementar 

mehnat sharoiti sifatida qaraladi, uni tadbirkor ta’minlashi lozim. Shuning uchun 

dushlarni  saqlash  uy  xo‘jaliklarini  oxirgi  iste’moli  sifatida  emas,  balki 

korxonalarning oraliq iste’moli sifatida qaraladi. 

Jamlash  (ixtiyordagi  daromadning  ikkinchi  muhim  qismi)  ixtiyordagi 

daromadning oxirgi iste’moldan qolgan qismini bildiradi. SHunday qilib, jamlash 

va  pul  massasining  va  depozitlarning  ortishi,  shuningdek  moliyaviy  aktivlar 

ortishini  bir-biridan  farq  qilishi  lozim.  Jamlash  -  bu  moliyalashtirishning  va 

investitsiyaning  muhim  manbai  bo‘lib  hisoblanadi.  Jamlashning  ixtiyordagi 

daromadga nisbatni jamlash normasi deb ataladi. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, 

jamlash normasi 5%-20% orasida tebranadi. Statistikaning muhim vazifalaridan biri 

jamlash normasiga ta’sir etuvchi omillarni o‘rganishdan iborat: bank stavkasining 

foizi,  iste’mol  kreditini  berish  sharti,  investitsiyalar  daromadligi  darajasi, 

ixtiyordagi daromad hajmi va h.k. 

Lekin  qayta  taqsimlash  jarayoni  faqat  pul  formada  emas,  balki  ijtimoiy-

madaniy  xizmatlar  ko‘rsatish  sifatida  ham  amalga  oshiriladi  (ta’lim,  sog‘liqni 

saqlash, madaniyat va h.k. bo‘yicha nobozor xizmatlar ko‘rsatish). Shu oqimlarni 

xarakterlash  uchun  yangi  MHTda  natural  formadagi  ijtimoiy  transfertlarni 

---

5 

 

ko‘rsatkichi  nazarda  tutilgan.  Ixtiyordagi  daromad  va  natural  formada  olingan 

ijtimoiy 

transfertlar 

summasi