Jahon tarixi

X V III—X IX  asrlarda  (1 8 7 0 -y ilg a ch a )  fanning  a sosiy yutuqlari
M atem atika
Kimyo
Fizika
Astronomiya
Geologiya
Biologjya 
va tibbiyot
41-§.  Adabiyot  va  san’at
c j j ,
\zy
Adabiyot.  Bu  davrning  ko‘zga  ko‘ringan  ma’rifatchi 
yozuvchilaridan biri,  ingliz yozuvchisi Daniel Defo  (1660— 
1731)  edi.  Uning «Robinzon Kruzoning hayoti va g‘aroyib 
sarguzashtlari»  asari  ham on  sevib  o ‘qiladi.  Shotlandiyalik 
dengizchi  A.  Selkrikning  kimsasiz  oroldagi  4  yilga  yaqin
150

---

sarguzashtlari  yozuvchining  qalam ida  28  yillik  g‘aroyib 
sarguzasht  bayoniga  aylangan.
D.  Defoning  qahram oni  Robinzon 
Krazo  ishbilarmon,  mehnatsevar,  o‘z ku- 
chiga  ishonuvchi  inson.
Robinzon kimsasiz  orolda tirishqoqlik 
bilan  uy  quradi,  idish-tovoq  tayyorlaydi.
Mebel  yasaydi,  hayvonlarni  o‘ziga  o ‘r- 
gatadi  va  ularni  ko‘paytiradi.  Robinzon 
boshqalarni  ham  ishlashga  majbur  qila 
oladi.  Bunga  o‘limdan  qutqarib  qolin- 
gan  yowoyi  Jumavoy  obrazi  misoldir.
Robinzon  uni  o ‘ziga  xizm atkor  qilib 
oladi.
Robinzon  obrazida  yangi  shakllanayotgan  tadbirkorlar 
qatlami  vakilining  uddaburonligi  va  sog‘lom  fikri  aks  etgan.
Asar mehnat,  aniq insoniy fikr,  tirishqoqlik va jasorat  mad- 
hiyasi  bo‘lib  qoldi.
Bu  davming  yana  bir  mashhur  yozuvchisi  J.  Svift  (1667— 
1745)  edi.  1726-yilda  uning  Sizga  m a’lum  «Gulliverning 
sayohati»  nomli  romani  bosmadan  chiqdi.  Romanda  liliputlar 
mamlakatini  «Olamning  quvonchi  va  dahshati»  deb  ataluvchi 
ushoqdekkina  bir  maxluq  boshqaradi.
Liliput — aslida ingliz cheklangan (konstitutsiyaviy)  monar- 
xiyaning,  «Olamning  quvonchi  va  dahshati»  esa  ingliz  qiro- 
lining  karikaturasi  edi.  Asardagi  «Ulkanlar  mamlakati»ning 
m a’rifatli  monarxi  esa  dono,  saxiy.  U  urushni  qoralovchi, 
san’atni  sevuvchi,  ilm-fanga  homiylik  qiluvchi,  ayni  paytda, 
aqlli  tartib  o ‘rnatishga  harakat  qiluvchi  hamdir.
Fransuz  yozuvchisi  P.  Bomarshe  (1732—1799)  m a’rifat 
asrining  so‘nmas vakillaridan biri  edi.  U  mashhur  «Figaroning 
uylanishi»  komediyasining  muallifidir.  Asar  qahramoni  Figaro 
chaqqon,  yoqimtoy  va  hazilkash  xizmatkor.  U  «dunyo  zo‘r- 
lari»ning  kirdikorlarini  masxara  qilib  hazillashadi.  Jahldor- 
lardan  qo‘rqmaydi.  Qashshoq  b o ‘lsa-da,  o ‘zining  insoniy 
qadrini  sotmaydi.
Komediya  Parij  teatrlarida  katta  shuhrat  qozondi.  Figa­
roning  mavjud  tuzum   kirdikorlarini  fosh  qiluvchi  o ‘tkir 
so‘zlari  hech  kimni  befarq  qoldirmagan.  H atto,  qirol  Lyu- 
dovik  XVI  bu  asar  haqida  g‘azab  bilan:  «Buni  sahnada