Microsoft Word boshlangich sinflarda matematik tushunchalarni umumlashtirish uslublari

1. sonli tenglik va tengsizliklarni o’qitish  metodikasi        yangi dastur  bo’yicha  

o’quvchilarga  sonlarni taqqoslash, ifodalarning   <, >,      ekanligi munosabatlarini  

berish maqsadida ana shu savollar bilan tanishtirish muhim  o’rin egallaydi.  

        ikkita teng son yoki ikkita  ifodaning qiymatlari teng bo’lsa,  ular orasiga teng 

belgi qo’yiladi.  shuningdek, ikki son  teng bo’lmasa, yoki ikki ifoda va ularning 

qiymatlari teng bo’lmasa,  bo’lar orasiga tengsizlik belgisi qo’yiladi. shuning  uchun  

---

23 

 

eng avvalo o’quvchilarga ishonchli  tenglik va  tengsizliklar haqida tushuncha  berish 

kerak.  

       tenglik va tengsizlik   bilan tanishtirish sonlarni  nomerlash va arifmetik amallar  

bilan  bog’langan. sonlarni  taqqoslash eng avvalo  to’plamlarni  taqqoslash bilan, 

yani to’plamlarnig bir qiymatli mosligiga bog’lab tushuntiradi. 10, 100, 1000 ichida  

sonlarni  nomerlash  va  taqqoslash  orqali    quyi  sinflarda  tenglik    va  tengsizlik   

tushunchalari  keltirib chiqariladi.  

4)  tengsizliklarning  to’gri  yoki  noto’g’ri  ekanligiga  qarab  sonlar  orasiga  

belgilar qo’ying.  

 4t 8s ... 4800 kg,  100 min ... 1 soat 50 min,  2 m 5dm ... 250 sm.  

 1-sinfda  amallarni  10  ichida    bajarishda  tenglik      va  tengsizliklarga  ko’proq  

to’xtaladi.  

 misol.  3   1 >3, 3-1< 3, 3   3 va hokazo.  

                  4.   tenglama yordamida  masalalar yechish     misolar bilan birgalikda 

matnli  masalalarni    tenglamalar    yordamida  yechish  ham  katta    o’rinni  egallaydi. 

masalan:  ekskursiyaga  28 ta bola va  bir qancha qiz jo’natildi.   ular  2 ta avtobusga  

25 tadan  joylashdi. nechta qiz bor?  

     

   

  

  

1-usul.   

1) 

oldin nomalum qizlar sonini x bilan belgilaymiz.  

2) 

o’g’il va qizlar sonini  (28   x) deymiz.  

3) 

ikkita avtobusga ketganlar soni 25*2  deymiz.  

4) 

2- va 3- larni tenglashtiramiz:  28 x   25*2  

 

   

   

  

  

2-usul.  

1) 

nomalumlarni  x bilan belgilaymiz;   

2) 

o’g’il  va  qizlar  soni    (28    x)    bo’ladi;  3)  ularni  ikkita  avtobusga  

bo’lsak, (28   x):2; har bir avtobusga 25 tadan ketsa, (28 x):2   25 tenglamani 

hosil qilamiz.  eng qiyin vaziyat  nomalumni to’g’ri o’rinda ishlatib,  tenglamani 

tuzishdir.   

---

24 

 

masalani  yechishda  chizma,  jadval  tuzishdan  ham  o’rinli  foydalanish  kerak.  

misol.  nomalum  son 42 dan 9 ga kichik, bu son qancha?  

              42-x   9,         x   9 42,        x   42-9   

 masala.  shaxmat to’garagida 24 o’g’il bola va bir nechta qiz bolalar bor edi, yana 5 

ta  qiz  qo’shib  olingandan  keyin  qiz  bolalar  soni  o’g’il  bolalar  sonidan  8  ta  kam  

bo’ldi. oldin shaxmatda qancha  bo’lgan?  

  

 o’g’illar  

         24   

         24  

  

24 - 8   x – 19  

  

 qizlar   

  

     x-24   5  

 jami  

          x  

        x   5  

16 x-19;  x 16 19, x 35  deb  yechdiriladi.  shunday  qilib boshlangich  sinfning 

boshidan  oxirigacha  sonli  tenglik    va  tengsizliklar  o’zgaruvchili  tengsizlik, 

tenglamalarni  o’qitish,  tenglamalar  tuzib  masalalar    yechish  jarayoni  sistemali 

oddiydan murakkabga davom ettiriladi.  

       tenglamalar    tuzish  yordamida  sodda  masalalar  yechish  ikkinchi  sinfdan 

boshlanadi.  ular  qo’shish,  ayirish,  ko’paytirish  va    bo’lishdagi    nomalum 

komponentni topishga doir masalalar yechadilar.   

masala.  vazada  11 ta olma bor edi. tushlikda  bir nechta   olma yeyilgandan keyin  

vazada 7 ta olma   qoldi. nechta olma yeyilgan?   

bor  edi    11  ta,    uni    11-x 7  ko’rinishdagi  tenglamaga  keltiramiz.  bu  tenglama  

nomalum  ayriluvchini topish qoidasiga asosan yechiladi.   

3-sinfda    nomalum  koefissiyentlarni  topishga  doir  sodda  masalalarni  yechish  

malakasi    mustahkamlanadi.    misol.  O’ylangan  son  20  dan    15  ta  ortiq.  u  sonni 

toping.  

    

 

     

20  

  

  

 

     

 ?  

  

  

  

 15     

  

ko’rgazmali chizmadan foydalanib   tenglama  tuzamiz.  

---

25 

 

       x-20   15,      x-15   20,      x   20   15  

 tenglama  tuzishda  mumkin  bo’lgan  barcha    variantlarni  talab    qilmaslik  kerak. 

chunki, bitta variantni tekshirish uchun 2- yoki 3- variantdan foydalanish mumkin.   

misol. O’ylagan son 12 dan 3 marta katta, uni toping?  

 

 

      12  

 

       12                    12               12