Matematika dasturiga binoan harfiy ifodalar 1-sinfdan boshlab kiritiladi. Bu yerda
20
a x v
x s d
ko’rinishdagi tenglamalarni yechishda va masalalarni tenglamalar yordamida
yechishda, no’malum sonni belgilash uchun simvol sifatida ishlatiladigan x harfi
bilan tanishadilar
2-sinfda x harf o’zgaruvchini belgilaydigan simvol sifatida kiritiladi. Bu
boshlangich sinflardanoq o’zgaruvchi tushunchasini shakllantirish va bolalarni
simvollarning matematik tilda ifoda qilish imkonini beradi.
Harfning o’zgaruvchini belgilash uchun simvol siftidagi ma’nosini ochib berishga
tayyorgarlik ishi 2-sinfda o’quv yilining boshida qo’shish va ayirish amallarini
takrorlash munosabati bilan o’tkaziladi. harflarning kiritilishi bilan bir vaqtda
tayyorgarlik davrida, bolalar yangi terminlar: "matematik ifoda" va
"matematik ifodaning qiymati" bilan ta’rifsiz tanishadilar.Bu davrda yig’indi va
qoldiqni topishga doir bir xil mazmundagi sodda arifmetik masalalarni yechish
bo’yicha ish olib boriladi.
5. Bilimlarni umumlashtirishda harfiy
simvolikadan foydalanish
O’quvchilar harfiy simvolikaning ma’nosini tushunib olganlaridan so’ng, harflarni
ishlatishda shakllanayotgan bilimlarni umumlashtirish vositasi sifatida foydalanish
mumkin.
1.
Arifmetik
amallarning
xossalarini,
arifmetik
amallarning
komponentlari hamma natijalari orasidagi bog’lanishni va h.k. larni harflar
yordamida yozishda o’quvchilar a a a a yig’indisini 4xa ko’paytma bilan
almashtiradi va bunday mulohaza yuritadilar: bu yerda qo’shiluvchilar bir xil (a),
demak yig’indini ko’paytma bilan almashtirish mumkin, birinchi ko’paytuvchi a,
ikkinchi ko’paytuvchi 4 soni bo’ladi, chunki qo’shiluvchilar 4 ta.
2.
Arifmetik amallarning harflar yordamida yozilgan xossalarini,
bog’lanishlarini, munosabatlarini va hokazolarni o’qish.
Masalan, "(a 35)-a" ifodani o’qing va uning nimaga teng ekanligini toping.
21
O’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar.
"a va 35 sonlarning yig’indisidan birinchi qo’shiluvchi a ni ayirish kerak, ikkinchi
qo’shiluvchi 35 hosil bo’ladi"
Yozamiz: (a 35)-a 35
3.
Arifmetik amallarning xossalarini bilish asosida ifodalarni ayniy
almashtirish Masalan, (5
b)x3
(5 b) (5 b) (5 b) yozuvni tugallang,
deganda topshiriqni bajarayotganda o’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar:
"tenglikning chap tomonidagi 5 va b sonlarining yig’indisini 3 ga ko’paytiramiz:
o’ng tomondan qancha hosil bo’lsa, chap tomonda ham shuncha hosil bo’lishi uchun
5 ni 3 ga ko’paytirib va ikkinchi qo’shiluvchi b ni 3 ga ko’paytirib, natijalarni
qo’shish kerak.
4.
Berilgan tenglik yoki tengsizliklarni sonli qiymatlarini o’rniga qo’yish
yordamida hosil qilish mumkin.
5x(2a b) 10a 5b tenglikni a 3, b 5 da tekshiring: 5x(2x3 5) 5x(6 5)
5x11 55, 10x3
5x5 30 25 55 harfiy simvollarni kiritishning 2-
bosqichida sonli ifodani parmetrlik harflar bilan almashtirish masalasi turadi. Shu
usulda sonli ifoda harfiy iofdaga almashtiriladi.
5
0
5 0
13
20
13 20
41
41
41 41
a
B
a b
1-qo’shiluvchi
2 -qo’shiluvchi
yig’indi
Shunigdek, ayirma uchun ham jadval tuziladi.
15
12
15-12
22
20
0
20-0
13
7
13-7
a
B
a-b
kamayuvchi
ayriluvchi
ayirma
harfiy ifodaning qiymatini hisoblash 3 bosqichga bo’linadi.
1.
Oldin harfiy ifoda olinib, harflarning o’rniga sonlar qo’yish a b ni a
5, b 20; a 13, b 8 da hisoblang.
2.
Oldin harflar va harfiy ifodalar olinib, o’quvchilarning o’zlari jadvalda
qiymatlar berib, natijasini topadilar.
m
n
m-n
3.
Masalaning shartiga harflar kiritib, uning o’rniga qiymatlar berib
hisoblash.
Masalan, garajda a mashina bor edi, yana s mashina keldi. +ancha mashina
bo’ldi? a s. a 20, s 5; a 10, s 50; .....
tenglik va tengsizliklarni o’qitish metodikasi
Do'stlaringiz bilan baham: