49
харакат килиб, иш жараёни мобайнида улар атрофда харакатни таркатади.
Амалда фойдаланишда булган барча машина ва ускуналар уларни иш жараёнига
караб икки турга булиш мумкин: даврий харакатланувчи (электр двигателлари,
турбогенераторлар, роторлар,
компрессорлар, насослар, ёгоч киркувчи
станоклар) ва узлуксиз харакатланувчи ( чуян куйишда кулланиладиган электр
двигателлар, копёр ускунаси, гурзилар, тегирмон ускуналар) машиналар
(О.А.Савинов., 1979 и).
Тебранма харакат пойдевор оркали
замин грунтларига таркалиб, уларда
нохуш холатларни юзага келтириши мумкин, яъни замин грунтларининг
нотекис чукиши пайдо булиб, унинг натижасида кафолат асосий иншоотнинг
пойдевори ва замини шикастланиб колмай, балки тебранма харакат таркатувчи
механизмларнинг узи хам фойдаланишга яройсиз булиб колади. Бy эса машина
ва ускуналар заминидаги грунтларни махсус
талаблар асосида урганишни
такозо этади.
Грунт сатхидан бошланган тебраниш чукурлик буйлаб суниб боради.
Харакатнинг суниши фанда ниобий демпфирланиш коэффициента ёки
тебранишнинг декремента деб юритилади.
Харакатдаги транспорт воситаси таъсиридаги тебранишнинг микдори ва
хусусияти йул-копламасининг холати ва транспорт воситасининг харакатланиш
изига боглик. Шунинг учун бундай холларда йул копламасининг яхлитлигини
мухофаза килиш билан бирга транспорт воситалари харакатланувчи изни хам
яхлитлигини таъминлаш ва уни нисбатан огир асосларга жойлаштириш тавсия
этилади. Бунга трамвай изини мисол келтириш мумкин. Маълумки, трамвай
харакати йулга якин жойлашган уйларни кучли тебрантиради. Бу
таъсирни
камайтириш учун из остидаги ёгоч тусинларини темир-бетон ашёси билан
алмаштириб, темир изларни эса узаро пайвандлаб яхлитлигини ошириш тавсия
этилган.
Буш грунтларда куп холларда козикли пойдевор урнатишга тугри келади
ва бундай пайтда грунтда тебранишлар юзага келади. Натижада шу атрофда
яшовчи одамларнинг тинчлиги бузилибгина колмай, уйларда ёриклар пайдо
булиши, айрим холларда эса деворнинг кулаб тушиши кузатилган. Шунинг учун
фойдаланишдан бинолар якинида козик кокиш ишлари махсус талаблар асосида
олиб борилади. Шулардан бири кокиладиган козик билан энг якин бино
уртасидаги масофа 20 м дан кам булмаслиги керак.
Динамик кучларнинг замин буйлаб узок масофага таркалиши машина ва
механизмларнинг нотекис жойлашган кисмлари
харакати натижасида юзага
келади. Бундай пайтларда резонанс холатининг (таъсир этувчи кучлар
частотасининг машина ва иншоот тебраниш частотасига мос келиши холати)
юзага келиши ёмон окибатларга олиб келади.
Тебранма харакат буйлама ва кундаланг тулкинлар асосиад юзага келади.
Тебранишларнинг суниш хусусияти замин грунтларнинг турига, уларнинг
табиий холатига, катлам калинлигига ва бошкаларга богликдир. Масалан, курук
холдаги грунтларда тебраниш тез сунади, сувга туйинган лойли грунтларда эса
суниш узокрок давом этиб, чукуррок масофага таркалиши кузатилган.
Тебранишга таъсирчан грунтларга суга туйинган говак холдаги кумлар,
50
йрик
заррали
груйтлар, лесс
ва
лессимон
грунтларни
киритиш
мумкин.Тебраниш
натижасида
бундай
грунтлар
зичланади,
бундай
зичланишлар нотекис булгани учун заминда юз берувчи шакл узгаришлар хам
нотекис ривожланади.
Бундай шароитларда заминнинг юк кутариш кобилияти камайиб,
иншоотнинг нотекис чукишига олиб келади. Мисол тарикасида Хисор
водийсида (1966), Жамбул (1971Й), Газли (1976Й), Спитак (1989 и), Кайрок-
Кум (1987Й) ва бошка масканларларда юз берган зилзилалар натижасида
келтириш мумкин.
Тебранишлар натижасида грунт массиви уз мувозанатини йукотиб, катта
ер сурилишлари вужудга келиши курилиш* амалиетида анчадан бери маълум.
Масаслан, Паркент вохасидаги (1988Й) ва Ангрен якинидаги Жигаристон
кийшлогидаги (1991й) руй берган кучли ер сурилишлар.
Заминни мустахкамлаш усуллари. Замин таркибидаги грунтни хамма вакт
мустахкамлаш ва юк кутариш кобилиятини ошириш мумкин.
Бунинг учун
куйидаги ифодадан фойдаланиш максадга мувофик:
бу ерда: К
м
- грунтнинг мустахкамлик коэффициента;
Do'stlaringiz bilan baham: