53
1-расм. Синусовдал харакат.
бу ерда: у - вакт бирлигвда мувозанат холатидагин четланиш масофаси;
А - энг
катта апмлитуда киймати; Т - тебраниш даври.
Гипоцентрдан концентрик сфера шаклида таркалувчи эгилувчан
тулкинлар ер юзасига турли бурчак оркали етиб келади. Гипоцентрда 90°
буйича утказилган вертикал чизик ер юзаси билан кесишган нукта (эпицентр)
атрофида вертикал тебраниш харакати юз беради. Колган нукталарда эса бу
харакат ер юзасига нисбатан бирор бурчак оркали булиб, уларни хамма вакт
нормал (вертикал) ва уринма (горизонтал) ташкил этувчиларга ажратиш
мумкин.
Тебраниш даврида хосил булувчи энг юкори
инерция кучи куйидагича
аникланади:
бунда Р -жинс огирлиги;
g -эркин тушиш тезланиши;
а -жисм тезланиши уни куйидагича аниклаш мумкин:
Энг катта тезланиш эса куйидаги холда юзага келади:
(2) ифодадати инерция кучи одатда зилзила кучлари деб аталади, унинг
киймати амплитуданинг ошиши ёки тебраниш даврининг камайиши билан
купайиб боради. Зилзила тебраниш даври купинча 2-10 с га тенг булиб, унинг
амплитудаси эса грунт турига боглик. Масалан,
говакли тог жинсларда
амплитуда 2-5 мм дан ошмайди, говакли буш грунтларда эса 25-30 мм булиши
ва кучли (халокатлар) зилзилалар юз берганда 200-300 мм га етиши мумкин.
(1)
(4)
54
Хисоблаш ишлари олиб боришда зилзила кучини ифодалаш учун сейсмик
коэффициент ишлатилади:
(5)
К
с
нинг кийматикуйидаги жадвалда келтирилган:
Зилзила кучи,
балл хисобида
7
8
9
Сейсмик коэффи-
циент киймати
0,025
0,05
0,1
Агар курилиш районида зилзила кучи б баллдан кичик булса. у хисобга
олинмайди. 9 баллдан юкори холларда эса курилиш ишлари ман килинади.
Зилзила чидамли заминлар усули
Зилзила руй бериши мумкин районларда куплаб турли иншоотлар
курилиши сабабли уларни сейсмик жихатдан мустахкамлигини таъминлаш
асосий вазифалардан бири хисобланади. Шунинг учун хам хар кандай
заминнинг зилзилага мустахкамлик холатини аниклащда конкрет грунтларнинг
физик-механик ва мустакхамлик курсатгичларидан
фойдланиш максадга
мувофик булади.
Зарралари узаро богланган грунтлар сейсмик холатини аниклашда
уларнинг мустахкамлик курсатгичларидан куйидагича фойланишни тавсия
этилган:
Бу ерда,
x
c
R
- хисобий сейсмик коэффициент;
c
R
- юкоридаги дадвалдан олинадиган коэффициент;
гр
R
- грунт мустахкамлигини хисобга олувчи коэффициент.
Бy коэффициент куйидагича аникланади:
Бу ерда 2.5- зилзилага уртача каршилик килувчи грунтлардан ташкил
топган замингаанисбатан хисобий босим киймати; Р
х
,
- иншоот заминига
нисбатан хаиобий босим киймати;
Х.3. Расулов тавсия этган "Зилзилабардош заминлар"
усулида курилиш
майдонининг зилзила бардошлиги шу майдон ташкил топган грунтларнинг
физик-механик ва мустахкамлик курсатгичлари ва иншоотдан заминга таъсир
этувчи босим киймати хисобга олинган холда аникланади. Бунинг учун сейсмик
(7)
55
мустахкамлик коэффициенти тушунчаси киритилган:
бунда,
с
-курилиш майдони учун белгиланган энг кучли зилзила тезланиши;
кр
-мувозанат тезланиши, у куйидаги ифода ёрдамида аникланади.
q-эркин тушиш тезлиги; G-вертикал босим киймати;
-грунт хажмий огирлиги;
T -тебраниш даври;
к
-зилзила кундаланг тулкинларининг тезлиги.
Заминларнинг зилзидабардошлигини оширишга каратилган тадбирлар.
Заминларнинг зилзилага нисбатан мустахкамлигини оширишга каратилган
тадбирларнинг асосийлари: замин грунтларининг зилзила мустахкамлигини
ошириш (C,
) кийматларни сунъий йуллар билан купайтирш);
иншоотнинг
зилзилага бардошлигини ошириш (иншоотдан тушаётган тик йуналган
кучланишларни ва пойдевор чукурлигини ошириш).
Грунт мустахкамлик курсатгичларини ошириш тадбирлари. С ва
кийматларини ошириш уз навбатида мувозанат тезланиши ва заминларнинг
мустахкамлик коэффифиценти
R
M
ни оширади. Бунинг учун куйидаги тадбирлар
олиб борилади:
-буш ва говакли грунт зарраларини бутун катлам буйича турли усуллар
ердамида зичлаш;
-грунт зарралари орасидаги богланиш кучи кийматини химиявий йуллар билан
ошириш;
-грунт зарралари орасидаги богланиш кучи киймати иссиклик таъсирида
ошириш;
-ер ости сувларини замш атрофидан четлатиш ва бошкалар.
Иншоот лойихаси билан боглик тадбирлар
Иншоот атрофини кушимча юклаш ва буш
говак грунтлар катламини
кискартириш натижасида заминларнинг зилзилабардошлигини ошириш
мумкин.
Чукур жойлашган пойдевор хар кандай курилиш иншооти учун кул
келади. Натижада иншоотдан тушаётган босим юк кутариш кобилияти баланд
булган чукур катламларга узатилади. Чукурликнинг опиши натижасида
мувозанат тезланиши
М
нинг киймати чукурлик буйича олиб боради.
Do'stlaringiz bilan baham: