Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Shaxsiy va ijtimoiy gigiyena masalalariga, ayniqsa, bolalar o’z sog’liklarini 
saqlashi va mustahkamlashi uchun zarur bo’lgan  tadbirlarga alohida e'tibor bermoq 
lozim. 
Ekologiya  asoslari  mavzusida  ekologiya  haqida  umumiy  taassurot  beriladi.  Jonli 
va  jonsiz  tabiat  aloqasi,  ekologik  piramida,  tabiatdagi  organizmlarning  o’zaro  aloqasi, 
ularning o’z-o’zini himoya qilishi, ekologik halokat kabilarga alohida e'tibor berilishi 
zarur. 
Atrofimizdagi  tabiat  mavzusida,  birinchidan  uchinchi  sinfgacha  olingan 
bilimlar umumlashtiriladi. 
Joyni  aniqlash  mavzusi  o’tilar  ekan,  o’quvchilar  ekskursiya  va  amaliy 
mashg’ulotlar  paytida  gorizont  chizig’i  bilan  tanishadilar.  Agar  maktab  atrofida 
tekis,  yaydoq  joy  bo’lmasa,  o’qi-tuvchi  darsda  jadvallardan  yoki  ko’rgazmali 
qurollardan foydalanishi mumkin. 
Joylarning  rejasi,  ularning  shartli  belgilari  haqida  tasavvurga  ega  bo’lgan 
o’quvchilar,  xarita  haqida  oddiy  bilimlarga  ega  bo’ladilar,  uning  shartli  belgilarini 
o’qiydilar,  undan,  shuningdek,  globusdan  yurtimizning  o’rnini  topadilar,  uning 
yuzasini,  tabiatining  rang-barangligini,  janubdan  shimolga  tomon  tabiat  o’zgarib 
borishini tushunadilar. 
Foydali  qazilmalar  mavzusi  3-  sinfda  o’iganilishi  hisobga  olinib,  dasturda  ular 
belgilari bo’yicha quyidagicha guruhlarga bo’lingan: 
1) qurilish materiali sifatida foydalaniladigan foydali qazilmalar; 
2) yoqilg’i sifatida ishlatiladigan foydali qazilmalar; 
3) madaniy o’g’itlar olish uchun foydalaniladigan qazilmalar; 
4) O’zbekiston metall qazilmalari. 
Tabiatni asrash bo’limi tabiatshunoslik fanini yakunlaydi, o’quvchilar olgan 
bilimlarini  umumlashtiradi. Birinchi  navbatda  tabiatga  ehtiyotlik  bilan  munosabatda 
bo’lishda  insonning  roli  ko’rsatiladi.  Inson  yerni,  tuproqni,  o’simliklarni, 
hayvonlarni,  suv  va  havoni  asrashi  lozim  ekanligi  eslatiladi.  O’quvchilar 
o’zbekiston  Respublikasining  tabiatini  asrash  bo’yicha  qonunchilik  hujjatlari  bilan 
tanishadilar. 
Tabiatni  asrash  masalasini  o’rganish  faqat  shu  mavzu  bilan  cheklanib 
qolmaydi. Bu masala tabiatshunoslik fanining asosiy mavzusi bo’lib qolaveradi. 
O’quvchilar tabiatni asrash zarurligi haqidagi xulosa va  umumlashmalarga 
keladi,  bu  o’qituvchiga  o’zbekistonning  tabiatini  asrash  to’g’risidagi  qonunni  kicbik 
yoshdagi o’quvchilarning ongiga yetkazish imkonini beradi. 
Ekologiya  bo’limini  o’rganish  jarayonida  3-  sinfda  o’tilgan  ekologiya 
haqidagi  tushuncha  va  bilimlar  4-sinfga  kelib  turli  ko’rgazmali  qurollar  orqali 
nazariy usuldan amaliy usulga o’tkaziladi. 
Tabiatshunoslik  fanini  o’rganishda  kuzatish,  ekskursiya,  tajriba,  amaliy  ishlar 
yetakchi  o’rin  tutadi.  Bolalarni  kuzatish  usullariga  o’rgatish,  ulaming  natijalarini 
kundalik daftarga belgilash, ular asosida xulosa va umumlashmalar chiqarish davom 
ettiriladi.  Ekskursiyalar  o’tkazishga,  tabiat  ashyolari  va  voqeligini  tabiiy  holatda 
o’iganishga  katta  e'tibor  beriladi.  Ekskursiya  darsi  davomida  yig’ilgan  ko’igazmali 
materiallardan  sinflarda  o’tkaziladigan  darslarda  ham  foydalanish  mumkin.  Shuning 
uchun ham tabiatshunoslik darslarini o’tkazishga alohida e'tibor berish zarur. 
Tabiatini  asrab-avaylash  mavzusini  o’rganishda  o’quvchilar  respublikamiz 
ekologik muammolari va tabiatni asrash ishlari bilan tanishadilar. 

---

“Atrofimizdagi olam” hamda “Tabiatshunoslik” fanlari bosh-lang’ich sinflarda 
o’tiladigan  boshqa  fanlar  bilan  chambarchas  bog’langan.  Tabiat  va  jamiyat  hayotini, 
odamlar  mehnatini  kuzatish-lar  ona  tili,  matematika,  mehnat  ta'limi  kabi  fanlar 
bo’yicha  o’quv  materiallarini  yaxshiroq  tushunib  olishga  yordam  beradi.  O’quvchi-
larning  boshqa  darslarda  atrof  olam  to’g’risida  olgan  tasavvurlari  shu  fan  bo’yicha 
mashg’ulotlarda kengaytirilib, boyitiladi. 
“Atrofimizdagi  olam”  hamda  “Tabiatshunoslik”  fanlarining  o’qitilish 
jarayonida  bolalarning  sinfdagi,  maktabdagi,  jamoat  joylaridagi  xulq-atvor 
qoidalarini  o’zlashtirib  olishlariga  alohida  e'tibor  berish  zarur.  O’qituvchi 
bolalarga  o’quvchining  o’z  o’rtoqlari  bilan  qanday  munosabatda  bo’lishini 
ko’rsatishi kerak. 
Shunga ko’ra pedagoglar bolalarga faqat u yoki bu qoidaning mazmuni haqida 
hikoya  qilinibgina  qolmasdan,  balki  uni  qanday  bajarish  kerakligini  ham 
ko’rsatishadi.  Odamlarning  har  xil  harakatlari  (ish  yuritishlari),  ularning  o’zaro 
munosabatlari  ko’rsatilgan  she'r  va  hikoyalarni  sahnalashtirish  xulq-atvor 
qoidalarini namoyish qilishning samarali uslubidir. 
Ko’pgina  o’yin  va  mashg’ulotlar  tabiatni  idrok  qilib  olishga,  unga  ijobiy 
munosabatni  shakllantirishga  yordam  beradi.  Ular  bolalarni  tabiat  hodisalari 
to’g’risidagi  bilimlar  bilan  boyitishi,  ularning  insonparvarlik  va  estetik  xislatlarini 
rivojlantirishi kerak. 
Boshlang’ich  sinflarda  tabiatshunoslik  fanlari  barcha  didaktik  tamoyillar 
hamda o’lkashunoslik tamoyillari asosida tuzilgan bo’lib, bu materiallarni o’quvchilarga 
yetkazish uchun barcha uslublardan foydalanish lozim.