Quloq tomoq

Burunning qo‘shimcha bo‘shliqlari
Burunning qo‘shimcha bo‘shliqlari burunning asosiy 
bo‘shlig‘i atrofida joylashgan bo‘lib, u bilan qo‘shilib tura-
di. To‘rt juft havoli bo‘shliqlar bo‘ladi: yuqori jag‘, g‘alvir-
simon labirint kataklari, peshona va ponasimon bo‘shliqlar.
Yuqori jag‘ bo‘shliqlari yuqori jag‘ tanasida joylashgan, 
ular eng katta bo‘shliq sanaladi. Bo‘shliqning oldingi yoki 
yuz devorining tashqi tomonida chuqurcha bo‘lib uni it 
chuqurchasi deyiladi. Yuqori jag‘ suyak bo‘shligining me-
dial devori yoki burun bo‘shlig‘ining lateral devorida bu-
running o‘rta chig‘anoq sathida 2–3 ta teshik bo‘lib, ular 
orqali bo‘shliq burun bo‘shlig‘iga tutashadi.
Yuqori jag‘ bo‘shlig‘ining yuqori devori ayni vaqtda 
ko‘z kosasining pastki devori ham hisoblanadi. Yuqori jag‘ 
suyagining alveolyar o‘sig‘i pastki devor yoki bo‘shliqning 
tubidir. Ko‘pincha katta yoshdagi odamlarda yuqori jag‘ 
bo‘shlig‘ining tubi burun bo‘shlig‘i tubidan pastda joylash-
gan bo‘ladi. Yuqori jag‘ bo‘shlig‘i orqa devori qalin bo‘lib, 
u yuqori jag‘ do‘mbog‘idan hosil bo‘lgan.
G‘alvirsimon bo‘shliqlar peshona bo‘shlig‘i va pona-
simon bo‘shliq orasida joylashgan galvirsimon suyakning 

---

70
havoli katakchalaridan iborat. Oldingi, o‘rta va orqa g‘al-
virsimon labirint katakchalari tafovut qilinadi (o‘ng va 
chapda 6–7 tadan). Sog‘lom odamda ular ichida havo 
bo‘ladi.
Peshona bo‘shliqlari peshona suyagining tangacha-
larida joylashgan bo‘lib, har biri to‘rttadan devorga ega: 
oldingi kalla tubining chuqurchasi bilan chegaralangan 
orqa devori, ko‘p hollarda ko‘z kosasining yuqori devori 
ham hisob lana digan va qisqa masofada g‘alvirsimon suyak 
kataklari va burun bo‘shlig‘i bilan chegaralanib turadigan 
pastki devori va ichki devori.
Ponasimon bo‘shliqlar ponasimon suyak tanasida joy-
lashgan. Qo‘shimcha sinuslar orasidagi to‘siq old tomon-
dan burun to‘sig‘igacha davom etadi. Yangi tug‘ilgan bola 
(chaqoloq)larda faqat ikkita suyak kovagi – yuqori jag‘ 
kovagi va g‘alvirsimon labirint bo‘ladi. Lekin bu suyak 
bo‘shliqlari ham kurtak holatida bo‘lib, taraqqiy qilmagan.
Yangi tug‘ilgan bolalarda peshona hamda ponasimon 
suyak bo‘shliqlari bo‘lmaydi, ular 3–4 yoshdan shakllana 
boshlaydi. Burun atrofidagi suyak bo‘shliqlari topografiyasi 
12 yoshga kelib, normaga yaqinlashadi.
Qo‘shimcha bo‘shliqlarni qoplab turgan shilliq par-
da o‘ziga xos burun bo‘shlig‘i shilliq pardasining davomi 
bo‘lib, undan o‘zining qalinligi va kavernoz to‘qimalari-
ning yo‘qligi bilan farq qiladi.
Burunning qo‘shimcha bo‘shliqlari tashqi va ichki uyqu 
arteriyalarining shoxobchalari orqali qon bilan ta’    min-
lanadi. Qon o‘zaro anastomoz hosil qiladigan va tashqi 
burun venalari, yuz sohasi, ko‘z sohasi, miya venalari, 
vena chigali va kalla sinuslari bilan tutashadigan venalar 
orqali oqib ketadi. Limfa esa halqum orqasi, jag‘ osti va 
bo‘yinning chuqur joylashgan tugunlari tomon oqadi. Bu-
run qo‘shimcha bo‘shliqlari V juft kalla nervlarining bi-
rinchi va ikkinchi shoxobchalari bilan innervatsiya qilinadi. 
Simpatik innervatsiya qanotsimon tanglay tugunidan yuza-
ga keladi.

---

71
Uyqu arteryasining shoxobchalari burun bo‘shlig‘ini 
qon bilan ta’minlaydi. Venoz qon esa oldingi yuz va ko‘z 
kosasi venalari orqali ketadi. Bundan tashqari kalla suyagi 
venalari ko‘z kosasi venalari bilan anastomoz hosil qiladi. 
Ular orqali infeksiyalar burun bo‘shlig‘idan va qo‘shimcha 
bo‘shliqlardan kalla suyagi bo‘shlig‘iga va ko‘z kosasiga 
o‘tishi mumkin. Burun bo‘shlig‘i shilliq pardasida limfa 
tomirlar tarmog‘i mavjud bo‘lib, ular subdural va subarax-
noidal bo‘shliq bilan tutashadi (25, 26, 27-rasmlar).
Burunning sezgi innervatsiyasini ko‘z kosasi yuqori jag‘ 
nervlari amalga oshiradi. Hid bilish analizatorlarining tar-
moqlari burun bo‘shlig‘iga g‘alvirsimon suyakning to‘rsi-
mon plastinkasi teshiklari orqali o‘tadi va hid bilish sezgisi 
retsep torlari hisoblangan yuksak darajada tuzilgan maxsus 
epiteliy hujayralariga yetib tugaydi.