Maxsus pedagogika

I
LS
t
J-^VO
^ o N
rsj — ‘
2 1
Ъ
  5- 
1>
— 
’ 
(NOv
—
on
МГЛгч^^ — г^^ — f^fNOsD^t 
un O
n
— rvl — 
CN**r^ts
«   Я  C?
£  
E
. . Л и
I  
E .S
та
1   § 
a   t
C7*  C3
ъ  ~
Tj.OOinp*->ir)fNir->OOfn —
cs
£
cs
£
N  . 
e  «
«3
I S
•=£  c
S ’  8
2 I
<*-
JZ
N
С 
J
C3
>
$
C3 • s
о*s:
t
?
 —■
 00 
40
ГЧ (N  Tt
i/->  t"iDO 'O 
—  ■“ ГЛ rf ON 
Tf  ^  rf ГЧ M
er 
s: 
о   °
з   ^   '5
-7-Я  8
С Л ^ Г ' Г ' О О Г ' * Л   —   О О Ю \ £ | 0 ' х  
TtOQi^ — M — inOO(N — (Nro- '
£
03
< r j  —  ГМ Tf  —  •
?  S S ^  ^  
О 
г----  0  00^3
—   S . - I m ' O O N O n O O n  
tJ- 
r*1 
^
 
ГМ  f N   Psl  Т Г   —* 
r v l S O C N f N
£
те
£   с
у   о
>  сл
^1
  I—
СГ сЗ
о
го
m  
Tf ОО 
— 
гч
— ач
(N0^0 
n  fS 0\
е
та
I
>
сг: 
2- 
О Ой
&
  « s L s ^ S ( =
у;.'™ я  -   С 
Я  Dfips
й Я |   £  1  I '
‘fN Н ^  1Л ^> Г4-' ОС С?' 2  ~ ^
36
К
аш
 
ta
’m
in
la
n
g
a
n
 
b
o
la
la
r 
uchu
n 
m
o
‘l
ja
ll
a
n
g
a
n
 
m
e
h
ri
b
o
n
li
k
 
u
y
la
ri
 
(1
1 
ta
).

---

nuqsonli  bolalar  ta’lim-tarbiya  olish  va  davolanish  bilan  birga  ijtimoiy- 
foydali  mehnatda  qatnashishlari  uchun  ham  imkoniyat  yaratiladi».
Hozirgacha  maxsus  muassasalar  o‘zlarining  yuzaga  kelish,  rivojlanish, 
takomillashishida ma’lum tarixiy yo‘lni bosib o‘tdi.  1841 - yilda fransuz shifokor- 
pedagogi  E.Segen  tashkil  qilgan  «maktab-priyut»  maxsus  maktabning 
dastlabki ko‘rinishi edi.  1882-yilda Peterburgda shifokor I. V. Malyarevskiyning 
«Davolash,  tarbiyalash  muassasalari»,  Ye.K.Grachyovaning  1894-yilda  aqli 
zaiflar uchun ochgan xususiy maktabi,  1908-yilda V.P.Kashenko tomonidan 
ochilgan  «Nuqsonli  bolalar  m aktab-sanatoriysi»  Rossiyada  maxsus 
muassasalar  rivojida  boshlang‘ich  bosqich  vazifasini  o‘tadi.  1915-yilda 
Peterburgda A.  N.  Graborov tomonidan  ochilgan  aqli  zaif bolalar maktabi 
birinchi  yordamchi  maktab  edi.
Respublikamizda  nuqsonlilarga  yordam  3  yo‘nalishda:  xalq  ta ’limi, 
sog‘liqni  saqlash  va  ijtimoiy  ta ’minot  vazirliklari  orqali  olib  borilmoqda.
Xalq  ta’limi  vazirligi  qoshida  ko‘r,  zaif  ko‘ruvchi  bolalar  maktab- 
intematlari  va  ular  qoshida  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  uchun  guruhlar: 
kar,  qulog‘i  yaxshi  eshitmaydigan  bolalar  uchun  maktabgacha  tarbiya 
muassasalari,  maktab  yoshidagilar  uchun  esa  ular  ta’lim-tarbiya  oladigan 
maktab-intematlar;  aqli  zaif  bolalar  uchun  maktabgacha  muassasalar  va 
o ‘quv  kuni  uzaytirilgan  m aktablar:  m aktab-internatlar;  murakkab 
nuqsonlilar  uchun  maxsus  ta’lim-tarbiya  muassasalari;  o‘rta  umumta’lim 
maktablari qoshida nutq sinflari; ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar uchun 
maktab-intematlar  va  tenglashtirish  sinflari;  harakat-tayanch  sistemalari 
buzilgan  bolalar  uchun  maktab-intematlar;  o ‘rta  umumta’lim  maktablar, 
poliklinikalar  qoshida  logopedik  punktlar  ishlab  turibdi  (1-jadval).
Sog‘liqni  saqlash  vazirligi  qoshida  esa  nuqsonlilarga  tibbiy  yordam 
ko‘rsatadigan  maxsus  psixonevrologiya  sanatoriyalari,  ruhiy  shifoxonalar, 
chuqur  aqliy  va  jismoniy  nuqsonlilar  saqlanadigan  muassasalar  mavjud. 
Aqliy jihatdan og‘ir nuqsonlilar (imbetsil va idiot darajada)  uchun  Ijtimoiy 
ta’minot  vazirligiga  qarashli  bolalar  uylari  mavjud.  Ularga  4  yoshdan  16 
yoshgacha  bo‘lgan  bolalar  qabul  qilinib,  18  yoshgacha  tarbiyalanadilar, 
18  yoshdan oshganlar  nogironlar  uylariga o ‘tkaziladi  yoki  ular ota-onalari 
bilan birga yashaydilar.
Xalq  ta’limi  tizimi  hamma  yoshdagi  nuqsonli  bolalarni  ta’lim-tarbiya 
olishga jalb qiladi. 4 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar maxsus maktabgacha 
tarbiya  muassasalarida  tarbiyalanadilar.  Ko‘rish  qobiliyati  zaiflashgan  aqli 
zaif  bolalar  uchun  maxsus  maktab-internat  qoshida  yordamchi  sinflar 
tashkil  etilgan.  Ushbu  sinflarda  tibbiy,  oftolmologik  hamda  korreksion- 
pedagogik kuzatish  ishlari  olib boriladi.  Ko'rlar maktabida  umumiy ta ’lim 
maktablarining Brayl sistemasi bo‘yicha nashr etilgan darslik va qo'llanmalar 
ishlatiladi.  Ko‘zi  xira  ko‘radigan  bolalar  maktablarida  umumiy  ta ’lim 
maktablarining  yirik  harflar bilan  nashr  etilgan  darsliklari  asosida  ish  olib
37

---

boriladi,  maxsus  chiziqli  daftarlar  ishlatiladi.  Ko‘r  bolalar  uchun  tashkil 
etilgan maktab-intematda bolalar 12 yil ichida 9 yillik umumiy ta’lim maktabi 
dasturini o ‘zlashtiradilar. So‘ngra kechki maxsus maktablarda o ‘qishni davom 
ettirishlari  mumkin.  Ushbu  maktablarda  xalq  xo‘jaligi  uchun  malakali 
ishchilar  tayyorlash,  hunar-ta’lim  ishlari  olib  boriladi.  Mehnat  darslarida
5—7  o ‘quvchi,  umumiy ta’lim  darslarida  8—12  bola  qatnashishi  mumkin.
Debil darajali kar bolalar esa maxsus tashkil etilgan yordamchi sinflarda 
ta’lim oladilar.  Bu sinflarda bolalar 7—8 kishidan oshmasligi kerak.  Qulog‘i 
og‘ir  bolalar  uchun  tashkil  etilgan  maktab-intemat  ikki  bo'limdan  iborat 
bo‘lib,  amaiiy  nutqqa  ega  bo‘lgan  bolalar,  ya’ni  gapira  oladigan  bolalar 
birinchi bo‘limda, juda katta qiyinchiliklar bilan noaniq gapiradigan bolalar 
ikkinchi bolim da ta’lim-tarbiya oladilar.  Birinchi bo‘limda o ‘qish muddati 
10  yil,  ikkinchi  bo‘limda  esa  11—12  yil.  Har  bir  sinfda  12  nafardan  bola 
o ‘qishi  lozim.  Aqli  zaif,  qulog‘i  og‘ir bolalar  7—8  kishidan  iborat  bo‘lgan 
maxsus  sinfda  ta’lim  oladilar.  Og‘ir  nutq  nuqsonlari  bor  bolalar  uchun 
Xalq  maorifi  vazirligi  qoshida  maktabgacha  yoshdagi  bolalarga  mo'ljallab 
nutq  bog‘chalari  yoki  bolalar  bog‘chalari  qoshida  nutq  guruhlari  tashkil 
etilgan.  Bu  turdagi  maxsus  bo g ‘chalarn in g  asosiy  vazifasi  nutq 
kamchiliklarini  iloji  boricha  barvaqt  aniqlab,  ularni  bartaraf etish  va  shu 
yo‘l  bilan  nutq  nuqsonlarining  og‘irlashib  ketishiga  yo‘l  qo‘ymaslikdir.
Maktab yoshidagi  logoped,  ya’ni nutqida kamchiliklari bo‘lgan bolalar 
uchun  ommaviy  ta’lim  maktablarida  logopedik  punktlar  tashkil  etilgan. 
Logopedik punktga tumandagi bir necha maktabdan 25 ta sinf biriktiriladi.
Logoped shu sinf o ‘quvchilarini tekshirib, logopedik yordamga muhtoj 
bolalarni  saralab  oladi.  Ular  bilan  guruhli  va  yakka  mashg‘ulotlar  olib 
boriladi.  Bolalar  bunday  mashg‘ulotlaiga  kunora,  haftada  3  martadan  — 
nuqson bartaraf etilguncha qatnaydilar. Og‘ir turdagi nutq nuqsonlari tufayli 
o ‘rta maktab  dasturini  oVJashtira olmaydigan bolalar maxsus  maktablarda 
ta ’lim  olish  uchun  yuboriladi.
Xalq ta ’limi vazirligi qoshida aqli zaif bolalar uchun maxsus bog‘chalar 
tashkil  etilgan  bo‘lib,  bu yerga bolalar 4  yoshdan  qabul  qilinadi.  7  yoshga 
to ‘lganda  esa  ular yordamchi  maktablarga  yuboriladi.  Yo‘llanma  aqli  zaif 
bolalarga  tegishli  bo‘lganligi  sababli,  quyida  yordamchi  maktablar  haqida 
batafsil  m a’lumotlar  beramiz.